Ik groeide op in de jaren zeventig, en leerde als kleutertje al van mijn moeder dat fotorolletjes belangrijker waren dan de boodschappen. Je kunt best een dagje zonder eten, maar een uur zonder een foto te maken, dat was voor haar ondenkbaar. In ons gezin was het dan ook niet zo gek dat ik op mijn twaalfde verjaardag de oude Leica van mijn vader kreeg. Ik kon rolletjes pakken uit de stash van mijn moeder en fotografeerde daarmee mijn tienerbestaan, m’n familie, vrienden, klasgenoten, docenten, concerten, feestjes, vakanties.
Ik had al snel een beetje last van de beperkingen van fotografie. Licht bijvoorbeeld. Laat in de avond een zonnige foto maken zat er niet in. Ook vond ik het jammer dat ik soms zo lang moest wachten om iets te kunnen fotograferen, terwijl ik de foto in gedachten al lang had gemaakt! Om die vooruit verzonnen beelden toch te bewaren, tekende en omschreef ik ze: verwaterde versies van de foto’s die op het denkbeeldige rolletje in mijn hoofd stonden.
Gelukkig vertelde mijn moeder me toen iets dat perspectief bood. Ze had een film gezien, La Mort en direct van Tavernier (1980), waarin een man een camera ín zijn oog had. Wow! Ik besloot dat ik later, in het onvoorstelbare jaar 2000, ook zo’n camera nam. Ik was wild enthousiast en bedacht dat, zodra het mogelijk was, ik een camera zou laten installeren die foto’s maakte van mijn gedáchten…
De jaren verstreken en ik leerde tijdens mijn studies, en ook daarna, nieuwe technieken gebruiken. Pinhole was mijn favoriet. Ik experimenteerde met een zelfbedachte kartonnen camera met een pinhole voor- én achterop, zodat ik portretten van twee mensen die tegenover elkaar zaten tegelijkertijd op één negatief kon toveren. Geinig, intrigerend en erg beperkt. Ik zocht ijverig naar mogelijkheden om mijn ideeën te (laten) visualiseren. Redelijk wat verschillende middelen heb ik door de decennia heen gebruikt, op zoek naar mijn ideale apparaat. Pinhole, natte plaat, spiegelreflex, dia, een Minoxje, 4×4, 6×6, 6×4,5, allerlei formaten polaroid, pasfotohokjes, Horizon-panoramacamera, panoramawegwerpcamera, gewone wegwerpcamera’s, video, 8mm, 16mm, 35mm, APS, lomo, digitale camera, Photoshop, iPhone… en nu is er Artificial Intelligence, met het weergaloze wonder van de textto-image generator.
Die magische 21ste eeuw, waar we over fantaseerden, is voor mijn gevoel nu pas écht aangebroken. AI helpt mij om foto’s te maken van al mijn gedachten, en dat zonder implantaat, geweldig! Ik ben voor het eerst in 40 jaar vrij als maker, om óveral en áltijd álles dat in me opkomt om te zetten in een foto. Mijn onbeteugelbare fantasie en nieuwsgierigheid heeft in AI de min of meer ideale camera gevonden.
Er zijn veel text-to-image-generators, ik koos voor Midjourney. Het proces is simpel: je omschrijft met woorden de foto die je wilt zien, die omschrijving heet een prompt en daar gaat de AI mee aan de slag. Hij combineert elementen uit miljarden bestaande afbeeldingen en gebruikt ze als ingrediënten om een nieuw beeld te ‘ontwikkelen’. Vaak is de eerste versie kilometers verwijderd van de foto die je voor ogen hebt, en soms gaat er een dag of langer overheen voordat de AI terugkomt met iets dat spot on is. Je moet dus heel goed weten wat je wilt en heel goed worden in het beschrijven van je verbeelding. Fotograferen met woorden, ik krijg er nog steeds vlinders van in m’n buik.
Prompten kent ook beperkingen. Zo is er een lange lijst van verboden, onschuldig ogende woorden als surgery, hot, jail, clear, transparent, seductive, bruises, infected en talloze andere. Een soort preventieve censuur. Oeps! Dat mag ik niet zeggen, want het woord ‘censuur’ staat ook op de zwarte lijst…
Er doen zich meer rare dingen voor. Zo probeerde ik wilde paarden te krijgen, maar de AI kent het concept ‘vrije dieren’ niet goed, en gaf me dagenlang paarden met een zadel! En koeien met een gele tag in hun oor. Ook lege kooien in een dierentuin weigert hij en toen ik vroeg om kreeften in een beekje, kreeg ik gekookte kreeften… het zijn stille getuigen van hoe de mensheid naar dieren kijkt.
Het algoritme is nog verre van ideaal, maar als je kijkt naar de ontwikkelingen tussen het voorjaar van 2022 en nu, kun je wel vaststellen dat de talenten van AI met grote sprongen vooruit gaan. Als voorbeeldje laat ik hier een foto van een paar geiten zien, in de 6 elkaar snel opvolgende versies van Midjourney. De prompt was bij alle 6 de versies identiek: ‘New Mexico desert overgrown with yellow and pink flowers, high grass, a group of goats with curly horns, sunset’.
PROMPT ‘New Mexico desert overgrown with yellow and pink flowers, high grass, a group of goats with curly horns, sunset’.
Ik ben benieuwd wat de volgende versie gaat brengen, want langzaam opent zich een universum aan mogelijkheden. De ethische, artistieke en juridische implicaties ontgaan me niet, maar ik besef tegelijkertijd dat Artificial Intelligence geen keuze meer is. Het is overal om ons heen en dat zal alleen maar toenemen.
De text-to-image-generator gaat grote gevolgen hebben voor fotografen, stock photo agencies, illustratoren en andere content-creators. Voor maar zestig euro per maand heeft een klant ongelimiteerde toegang tot prachtige, op maat gemaakte foto’s, zonder tussenkomst van een mens, zonder dure facturen, zonder gedoe. En zo was het ooit ook in de negentiende eeuw, met de opkomst van de eerste fotografen, die de plek innamen van schilders, illustratoren en portrettekenaars. Voortgang gaat gepaard met growing pains, aanpassen en heroriënteren. Wat mij betreft leggen we de focus op het omarmen van de verrassende mogelijkheden die deze nieuwe ‘camera’ ons geeft!
De foto’s bij dit artikel komen uit mijn boek Post People Paradise (about the blessings of human extinction).
Pre-order bij info@markitzero.studio.
Růženka Bisecker Vacca (1970, Amsterdam) is conceptueel kunstenaar, opgeleid op de Rietveld Academie en het Sandberg Instituut. Samen met Antoin Buissink runt zij studio MARK IT ZERO. Hun meest recente project is Post People Paradise, waar zij zich, in samenwerking met AI, een beeld vormen van onze planeet, nadat de mens is uitgestorven. In het boek staat naast foto’s, ook een fascinerend interview met de AI-robot ChatGPT over de toekomst van de mensheid, en de gevolgen van ons verdwijnen voor de natuur en de dieren.
Dit artikel komt uit Focus juni 2023.
Lees ook: AI-kunst, Wie is de maker?
