Kunstmatige intelligentie en kunst…?
AI is niks nieuws in ons leven. Het zit ingebouwd in de aanbevelingen van de onlinediensten waar we dagelijks gebruik van maken: Google Search, Spotify, YouTube, Netflix, enzovoort. AI zit in Facebook, Instagram en alle sociale media-platforms.
AI leert waar je over leest, praat en waar je veel naar kijkt en luistert. En dan beveelt het je meer aan van dat. AI zit ook in je telefoon en in technieken zoals Siri en Google Home. Zulke AI leert hoe je stem werkt, of wat je het meest gebruikt online, of in je huis. Zo probeert het te voorspellen wat jij wil, om je leven makkelijker te maken. AI is dus volop aanwezig.
En de volgende stap is nu ook in de kunst. De technologie is in constante beweging en evolutie, het is moeilijk om te zeggen waar het naartoe gaat. Alles wat in dit artikel staat, gold dus op het moment dat ik het schreef. Dit kan een week later alweer verder zijn geëvolueerd. Maar laten we beginnen bij het begin.
Vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw schreef de Russische schrijver Isaac Asimov in zijn sfboeken als eerste over robots (het Russische woord voor werken is rabotat). Inmiddels gebruiken we het woord robot voor slimme machines die complexe taken voor ons kunnen uitvoeren. Daarvoor gebruikt een robot kunstmatige intelligentie, ofwel artificial intelligence, ofwel AI. AI is, volgens de wetenschappers Andreas Kaplan en Michael Haenlein “het vermogen van een systeem om externe gegevens correct te interpreteren, om te leren van deze gegevens, en om deze lessen te gebruiken om specifieke doelen en taken te verwezenlijken via flexibele aanpassing.”
^Prompt: Amsterdam en Rotterdam geschilderd in de stijl van Van Gogh’s De Sterrennacht. MIDJOURNEY
AI-kunst
Deze technologie wordt nu ook gebruikt om zogenaamde AI-kunst mee te maken. Je geeft de robot een prompt, dat is de taak. Die prompt geef je door keywords, aanwijzingen, in te voeren. De robot vertaalt deze prompt naar een nieuw beeld. Alle beelden in dit artikel zijn gemaakt door middel van AI en prompts die ik heb opgegeven. Om de prompt te kunnen uitvoeren, moet de robot eerst ‘leren’ wat jij met die keywords, bedoelt. Dat doet het door te scrapen: hij racet al speurend het internet over, naar beelden die horen bij elk keyword. En daarmee vult hij dan zijn databank. Dat is dezelfde techniek die Google Image Search gebruikt om te leren en te trainen wat verschillende beelden, objecten en verschillende kunststijlen zijn. Maar deze robot doet iets meer: het creëert, uit al die zoekresultaten, iets nieuws, een nieuw beeld.
^Prompt: een portret van een donker persoon, geschilderd door Rembrandt. MIDJOURNEY
Veel mensen denken dat dit een vorm van plagiaat is, of ze vinden dat het voelt als plagiaat. Maar is het dit wel? Het maakt iets totaal nieuws uit de dingen die het geleerd heeft, net zoals een kunstenaar dat uiteindelijk doet. Het kopieert niet één op één, maar gebruikt wel het object en de stijl die jij invoert. Je kunt je dus afvragen in hoeverre is dat anders dan wij mensen, die inspiratie halen uit een Van Gogh of een Rembrandt, of uit een Corbijn of een Olaf en daarop gebaseerd fotograferen in de stijl van Rembrandt, Corbijn of Olaf. Is dat dan ook plagiaat?
Of ben je, net als de AI, met de kennis en vaardigheden die je al doende ontwikkelt, iets nieuws aan het maken?
Dit is, in een hele simpele notendop, de technische kant van het verhaal. En we liepen daarbij dus al tegen de eerste van vele nieuwe, morele, vragen aan. Maar hierover later meer.
Kunstrobots
Er bestaan inmiddels verschillende kunstrobots. Of, beter gezegd, er zijn meerdere programma’s waarmee je, middels prompts, met een kunstrobot kunt communiceren. En elk programma heeft een eigen specialiteit: Midjourney is meer grafisch, cartoon-, schilderachtig en heeft moeite met realistische fotografische beelden. Dall-E is veel beter in fotografisch realisme.
Het heeft bovendien een ‘generatieve tool’, waarbij je delen aan je foto kunt toevoegen, bijvoorbeeld benen of een gezicht of zelfs de lege lucht naast je op een selfie. Je vraagt dan aan de robot alleen dat stukje te genereren.
Zo was er bijvoorbeeld een jongen die een selfie had gemaakt en Dall-E vroeg zijn vriendin erbij te genereren. Er kwam een meisje naast hem op de foto alsof die er ook echt bijgestaan heeft; perfect belicht, met dezelfde belichting als die op hem valt.
Stable Diffusion is de gratis versie van de bovenstaande programma’s, waardoor het een grote community heeft, en daarin zitten veel mensen die eraan verder bouwen. Met Stable Diffusion kun je ook een hele gekke, ruwe, ‘lelijke’ schets van iets tekenen en daar maakt het een prachtige, gedetailleerde plaat van. Deze functie heet Sketch To Image.
^Prompt: portret van roodharige vrouw. MIDJOURNEY
^^Prompt: studioportret van een roodharige man. DALL-E
^^^Prompt: portret van roodharige vrouw. DALL-E
GFPGAN
Ook bestaan er AI-programma’s die de bovenstaande programma’s ondersteunen. Midjourney en Dall-E zijn bijvoorbeeld heel slecht met ogen, gezichten en handen. Dat kun je goed zien op hun versies van de roodharige vrouw: check hun ogen. En daar komt iets als GFPGAN dan weer bij te pas. Dit is een AI-programma dat de ogen en gezichten corrigeert.
GFPGAN kan ook jouw eigen foto’s restaureren. Zo heb ik een hele oude foto uit 1950, waarop het gezicht helemaal wazig was en de kleuren vervaagd, gerestaureerd zien worden naar een foto die lijkt alsof die gisteren gemaakt is. Haarscherp, alle ruis en alle vervagingen weg.
Laatste nieuws
Google heeft, vlak na de release van het (onafhankelijke) Midjourney, een aantal programma’s uitgebracht. Een ervan is al beschikbaar op de nieuwe Google Pixel 7-telefoon. Die verscherpt de foto’s in je galerij. Dus heb je ooit een wazige foto gemaakt en je wil die verscherpen, dan gebruikt deze telefoon daarvoor AI met een anti-ruis- en verscherpingsfunctie. Je foto wordt op pixelniveau geanalyseerd en dan middels die data verscherpt. Topaz gebruikt in Denoise en Sharpen ook een stukje van deze AI-technologie en daarom horen die tot de beste ontruis- en verscherpingsplugins.
Google kan inmiddels ook een ‘fly-through’-filmpje laten maken, van foto’s. Dus stel, je hebt tien foto’s van een trein: vooraanzicht, de zijaanzichten, achterkant. Dan kan Google met die foto’s een dronefilmpje maken, waarbij het lijkt alsof je om de trein heen vliegt. De delen die je niet hebt gefotografeerd worden door de AI dan zelf opgebouwd, gebaseerd op je ingevoerde foto’s. En we zagen, in diezelfde fly-through-applicatie, hoe uit donkere foto’s, waarin bijna geen data te vinden is, toch nog gegevens kunnen worden teruggehaald. Het is dan net of die foto met veel licht gemaakt is.
Ook heeft Google een AI-programmaatje ontwikkeld waarmee je de focus van je beeld kunt verleggen, bijvoorbeeld naar iets wat op je foto nu in de achtergrond staat. Deze applicatie is nog niet vrijgegeven aan het publiek, maar je kunt het op YouTube-filmpjes in actie zien. Zoek maar eens op Google new AI learned to see in the dark of Google’s new fly into photos. Hier kun je zelf zien wat AI-technologie al kan doen.
AI in de kunst
Inmiddels zijn er ook kunstwedstrijden gewonnen met AI-kunst, waarvan de jury niet van tevoren wist dat het door AI gemaakt is, wat tot grote consternatie leidde. Ook verbannen inmiddels veel stocksites zoals Shutterstock en Getty Images het gebruik van AI. Dit verzet tegen AI-gegenereerde afbeeldingen wekt bij mij de indruk op dat het door hen wordt gezien als een bedreiging, iets dat hun inkomsten kapot gaat maken.
En ze hebben gelijk. Ik zie hoe AI veel mensen, die nu hun geld verdienen als illustrator, grafisch ontwerper en kunstenaar, grotendeels zou kunnen ‘vervangen’. En zie het ook al gebeuren. Ik kwam een architect tegen die zei dat hij vroeger in het ontwerpprogramma AutoCAD zelf de binnenkant van een huis moest ontwerpen en vervolgens het hele interieur. En nu laadt hij gewoon zijn lege ruimte in de AI en die vult de ruimte perfect met wat hij als prompt opgeeft. De AI werkt met elke interieurstijl die hij intypt, en hij kan zo verschillende stijlen proberen. Dus hoelang nog voor AI van begin tot eind het hele ding ontwerpt, en we er ook tevreden mee zijn?
^Prompt: McDonald’s in een steegje in Japan op een regenachtige dag. MIDJOURNEY
^^Prompt: een jurk als die ontworpen zou zijn door Frida Kahlo. MIDJOURNEY
Wie is hier de schepper?
Na wat maanden met AI-kunst te hebben gespeeld, ben ik er nog niet helemaal over uit wat ik ervan vind en wat ik denk dat de meerwaarde van AI-kunst is. Aan de ene kant is het heel interessant, omdat ik persoonlijk niet kan schetsen of tekenen en nu toch iets kan maken wat eigenlijk alleen in mijn hoofd leeft.
En zo kan ik zelf iets genereren waarmee ik alsnog het idee kan overbrengen aan anderen – vooral aan mijn team. Noem het een soort moodboard, aan de hand waarvan ik vervolgens zelf ga fotograferen. Aan de andere kant blijf ik het gevoel hebben meer een curator te zijn van het beeld. Ik ben niet zozeer van het begin tot het eind iets aan het maken, maar ben meer op een soort zoektocht. Ik voel mij met de AI-programma’s dan ook eerder een speurder met woorden dan een ‘echte’, beeldende, artiest. Nu ben ik wel een ‘traditionele’ kunstenaar, die fotografie als medium gebruikt. Een kind dat gewoon ineens uit het niets iets kan laten creëren, zou daar misschien heel anders over denken en zichzelf wel de kunstenaar noemen van wat het die AI heeft laten maken. En natuurlijk staan we nog slechts aan het begin van wat er allemaal mogelijk gaat zijn.
Wat deze technologische ontwikkeling in ieder geval wél doet, is het opnieuw opstarten van de discussie over wat kunst eigenlijk is, en wat niet. Kunstenaars hebben al sinds jaar en dag mensen en machines voor zich werken die de uitvoering doen, dus daarin is de AI-kunst niet nieuw. Maar gaat het dan puur om de intentie?
Of zit het hem toch in de uitvoering, of in ieder geval de controle daarover? Of bepaalt de ontvanger, dan wel de persoon die het ziet, of iets ‘kunst’ is?
^Prompt: foto vanaf een boot op een rivier, tijdens zonsondergang met een bosrand geschilderd, en in een tweede prompt.
Verslaving
Veel mensen die serieus en voor langere tijd met AI-kunstprogramma’s aan de slag zijn gegaan, geven aan dat het een sterk verslavend element heeft. Het lijkt op wat we hebben ervaren met Facebook, Instagram en andere social media; we gingen doomscrollen, continu zoekend naar nieuwe en betere tekst en beelden. Bij AI-kunst kom je in soortgelijke loop terecht, die van het continu dingen willen proberen en toch iets nieuws willen creëren. Misschien komt dat verslavende aspect voort uit een soort godcomplex, omdat je ineens alles kunt creëren wat je bedenkt en het ziet er nog goed uit ook. Of misschien is het gewoon leuk: een nieuwe kunstvorm om mee te spelen. Je kunt er elementen uit gebruiken waar en hoe je maar wil. En misschien is het zelfs leuk om iets nieuws te leren van een machine in plaats van van een mens.
Wat vind jij?
Ooit kwam Photoshop op de markt en toen schreeuwden veel mensen dat dat nep was en geen echte kunst, omdat je met al bestaande stockplaatjes iets nieuws kunt maken en dat is valsspelen. Ook zeggen veel mensen die moeite hebben met het gebruik van artifical intelligence in de kunst, het resultaat ‘niet te voelen’; het heeft, vinden zij, ‘geen ziel’.
Maar valsspelen of niet, met of zonder ziel, AI is here to stay en zal blijven evolueren, zoveel staat vast. Wat denk jij? Wat zal dit voor de fotograaf betekenen en in hoeverre moeten we dat willen?
^Prompt: foto van een fotograaf bij een rivier met bergen op de achtergrond. DALL-E
Lees hier meer artikelen over Richard Terborg: More than meets the eye
