Als fotograaf zijn we gewend om uit de hand te werken. Het geeft je maximale flexibiliteit in het kiezen van je standpunt. Bij het maken van video’s is dat een stuk lastiger. Daarom besteedde ik al eerder aandacht aan stabilizers. Filmen uit de hand is echter goed te doen met veel oefening en wat hulp van oude en nieuwe technieken.
Hoe een camera beweegt tijdens het filmen heeft een grote invloed op hoe de kijker het beeld ervaart. Naast je standpunt, compositie en kadering zijn camerabewegingen een belangrijk creatief hulpmiddel om emotie, sfeer en spanning op te roepen. Gelukkig geldt voor veel creatieve zaken dat ze in film niet heel anders zijn dan in de fotografie. Compositie, standpunt, kadering en scherptediepte werken allemaal hetzelfde of je ze nu met een foto- of een filmcamera toepast. Het grote verschil is wel dat dit bij een foto voor een enkel beeld geldt, terwijl bij film alles tijdens één shot kan veranderen.
Beweeg je de camera dan verandert de compositie en de kadering. Je wilt niet met een sterk beeld beginnen en met een rommelig beeld eindigen, dus zo’n camerabeweging moet je goed voorbereiden. Film is wat creatieve toepassingen betreft dus veel dynamischer dan fotografie. Om er voor te zorgen dat deze dynamiek niet in chaos verandert zal een cameraman of -vrouw zich continu bewust moeten zijn van de keuzes die worden gemaakt. De psychologie van camerabewegingen is interessant en enorm veelzijdig. Er is ook al veel over geschreven dus ik zal me hier beperken tot meer praktische zaken.
Een EVF heeft eigen voeding waardoor de camera-accu niet wordt belast. Er zijn ook functie-knoppen voor peaking, beeld uitvergroten, zebra en zelf toe te wijzen functies. 
Een Electronic ViewFinder (EVF) op een spiegelreflex. Het lijkt een dure oplossing ten opzichte van een loep op het camerascherm, maar zo’n EVF biedt veel voordelen. Dit is een model van Cineroid.
Filmen uit de hand
Met de camera los van statief of stabilizer heb je als videograaf maximale flexibiliteit. Je kunt zonder gedoe naar een heel laag of juist hoog standpunt en als het nog hoger moet snel even ergens op klimmen. Het is eigenlijk de manier van werken die wij als fotografen gewend zijn. Dat dit bij video niet zo eenvoudig werkt als bij fotografie weet iedereen die wel eens uit de hand heeft gefilmd. Naast kleine trillingen door spierspanning kunnen de bewegingen die je met je camera maakt soms ook schokkerig en wat ongecoördineerd zijn. Deze twee factoren tezamen vormen videobeeld dat niet prettig oogt. Maar met veel oefening en de hulp van wat moderne en ouderwetse techniek kan filmen uit de hand wel degelijk heel bruikbaar beeld opleveren. Deze losse stijl van filmen lijkt overigens ook steeds populairder te worden. Er zijn wel twee zaken die eerst geregeld moeten worden; de trillingen moeten voorkomen worden en het schokkerig en te snel bewegen afgeleerd. Dit kan alleen door heel veel te oefenen. Bedenk daarbij dat het een illusie is dat je alles op tijd en scherp in beeld krijgt en dat je bij film het onderwerp of de actie soms even uit beeld mag verliezen. Dit is altijd nog beter dan met te snelle bewegingen je onderwerp proberen te blijven volgen. Het kan soms zelfs juist wel wat extra spanning oproepen als je als kijker even niet in staat bent de actie precies te volgen. In speelfilms wordt hier handig gebruik van gemaakt. Liever dus rustige bewegingen en een beheerste scherpstelling dan schichtig met de camera meebewegen en zo snel mogelijk de scherpte opzoeken. Er is één uitzondering en dat is wanneer je in een point of view (pov)-beeld die schichtige camerabewegingen juist gebruikt om de kijker de emotie van een persoon te laten ervaren die bijvoorbeeld in paniek is of achterna wordt gezeten. Maar dan zijn het bewuste bewegingen zoals alle bewegingen in film bewust horen te zijn. In het kader van het volgen van acties ook iets over scherpstellen. Automatische scherpstelling, met name Servo AF (C-AF) is ideaal om onderwerpen te volgen, maar het gaat vaak mis als het onderwerp aan de rand van het beeld komt of zelfs even uit beeld verdwijnt. Dan verschiet de scherpstelling naar de achtergrond of het dichtstbijzijnde punt in beeld. Bij sommige camera’s is het mogelijk om een toets te programmeren om de servo scherpstelling te onderbreken. De kunst is natuurlijk om dit te doen net voordat de AF het onderwerp kwijtraakt. Veel videografen kiezen daarom in bepaalde gevallen toch liever voor handmatige scherpstelling. Werk je met een elektronische gimbal of een mechanische steadycam dan is de scherpstelling een nog grotere uitdaging dan wanneer je uit de hand filmt.
Trillingen
De tweede oorzaak van onstabiel beeld is onze eigen spierspanning. Hou je arm maar eens gestrekt met een pen omhoog gericht in je hand. Kijk langs de punt van je pen naar een voorwerp op de achtergrond en probeer eens een tijdje de punt stil op het onderwerp te houden. Hoe krampachtiger je het probeert hoe schokkeriger je bewegingen worden. Om deze trillingen effectief tegen te gaan is er een ouderwetse en een moderne oplossing. Beide werken goed en ze zijn zelfs gelijktijdig toepasbaar. De ouderwetse oplossing is massa creëren, met andere woorden je camera zwaarder maken. Een grotere massa komt trager op gang en stopt ook minder abrupt. De massa dempt trillingen en maakt bewegingen minder schokkerig. Maak je de camera echter te zwaar, dan kan de vermoeidheid sneller optreden en worden je bewegingen alsnog ongecoördineerd. Een camera met een batterijgrip en een wat zwaarder objectief biedt al een aardige massa die nog steeds comfortabel is te hanteren. Gelukkig worden we ook geholpen door de moderne techniek; beeldstabilisatie in de camera en in objectieven wordt steeds meer toegepast en ook steeds verfijnder. In de nieuwste camera’s werken ze ook nog eens goed samen. Bij uit de hand filmen is dit een groot voordeel. Daarnaast werkt het goed om de camera zo dicht mogelijk bij je lichaam te houden en zoveel mogelijk contactpunten te zoeken. Dat kan bijvoorbeeld door je elle bogen losjes in je zij te zetten en de camera op borsthoogte te houden. Bewegingen maak je dan met je lichaam vanuit je heupen terwijl je de camera zo stabiel mogelijk houdt. De opnamehouding met de zoeker aan het oog werkt minder goed omdat je armen minder steun hebben. Bij een camera met elektronische zoeker is de verleiding groot om zo te filmen, maar het is vaak niet de meest stabiele methode.
EVF
Zelf vind ik een losse elektronische zoeker (EFV) op de camera heel fijn werken. Bij gebruik van een spiegelreflex is het een beproefde methode, maar met de komst van systeemcamera’s met elektronische zoeker lijkt de externe EVF in de vergetelheid te zijn geraakt. Het grote voordeel van een EVF is dat je de camera op borsthoogte kunt houden en het zoekerbeeld van bovenaf ziet. Deze manier van het beeld beoordelen was al populair in de analoge tijd waar vaak schachtzoekers werden gebruikt bij midden-formaatcamera’s. Camcorders worden bijna allemaal standaard uitgerust met een kantelbare zoeker en ook voor enkele compact-camera’s is een externe EVF te koop die omhoog gedraaid kan worden. Zowel de EVF’s van videocamera’s als van compact-camera’s zijn kleine zoekertjes en vaak minder praktisch door de lage resolutie. De EVF’s voor spiegelreflexen en systeemcamera’s die je via HDMI aansluit, zijn van een heel ander kaliber. Het zijn redelijk grote en kostbare apparaten die een eigen accu nodig hebben. Ze zijn kwalitatief echter in geen enkel opzicht te vergelijken met de eenvoudige EVF’s van camcorders en compact camera’s en zelfs niet met de EVF’s van professionele camcorders. Resolutie, helderheid en contrast zijn veel beter. Daarnaast kijk je via een loep op een scherm van 3 inch of meer in plaats van een halve inch of minder. De grote loep waardoor je kijkt is van optisch glas en vaak gecoat om beslaan te voorkomen. Vaak is de loep ook nog omhoog te klappen zodat je vrij zicht hebt op het scherm. Dat geeft je wat meer vrijheid in je opnamehoudingen. Deze EVF’s hebben ook nog een aantal handige functies die bij fotocamera’s vaak niet te vinden zijn.
Zo helpt peaking je bij het scherpstellen, false color, zebra’s en waveform je bij het bepalen van de belichting en het maximaal gebruik van het dynamisch bereik van de sensor. Veel EVF’s geven ook nog de moge-lijkheid om Lut’s te laden zodat je meteen het te verwachten eindresultaat ziet wanneer je met een Log-profiel filmt.
Steun
Veel fotografen die willen gaan filmen zien op tegen zo’n apparaat op hun camera en de bijbehorende kabel. Het geheel weegt en voelt echter niet veel anders dan een reportageflitser. Daarnaast zorgt een EVF met zijn grote rubberen schelp aan je oog voor een comfortabel derde contactpunt met je lichaam waardoor je de camera nog beter stil kunt houden en rustig kunt bewegen. Wie kiest voor handmatige scherpstelling heeft aan het heldere, scherpe zoekerbeeld veel steun. Om de HDMI-aansluiting te beschermen wordt vaak voor een L-plate of een half-cage gekozen. Deze accessoires bieden tevens nog de mogelijkheid om bijvoorbeeld een microfoon of audio-ontvanger te bevestigen, handig omdat de flitsschoen van de camera dan bezet is. Aan deze L-plate of half cage kan eventueel nog een handvat gemonteerd worden. Zelf gebruik ik de quick-release-rail van de videokop vaak als steun. Laat je de rail in je handpalm rusten dan kun je met je vingers nog de ringen van het objectief bedienen. Soms gebruik ik een fietshandschoen zonder vingers, aangezien zo’n rail na een tijdje niet zo lekker meer aanvoelt. Als het qua houding of standpunt beter uitkomt is de zoeker van een systeemcamera nog steeds te gebruiken, ook bij gemonteerde EVF. Verder is een veel gebruikte truc om uit de hand geschoten video stabieler en rustiger te laten lijken om slow motion te gebruiken. Het vertragende effect van slow motion vermindert ook het schokken van uit de hand genomen video.
Dit artikel over filmen uit de hand is afkomstig uit Focusmagazine 7/8 2020.
