Hoe is The Island of all together begonnen?
Marieke: “Omdat de vluchtelingen richting Europa steeds meer in het nieuws kwamen besloten we om een project te bedenken rondom de stroom, deze keer. Tijdens mijn research achter de computer kwam ik eerst uit op Italië, maar toen kwam Griekenland steeds meer in de spotlights. Uiteindelijk kwam ik op Lesbos uit, het grootste eiland van Griekenland. Philip en ik wilden eerst net als bij het project Outside Syria vragen meenemen van onze Facebook-vrienden, maar op een avond zeiden we: ‘Weet je wat ook leuk is? Dat we geen vragen meenemen, maar dat we toeristen de vragen zelf laten stellen! Of nee: niet alleen de vragen laten stellen, maar dat ze met elkaar praten. Praat maar eens over je hond, over hoe je huis eruitziet, over trouwen, de dagelijkse dingen’.
Toen we dat idee ineens hadden, zijn we het verder gaan uitwerken. Van 14 tot 25 augustus zijn we in het noorden van Lesbos geweest. Het was er erg warm en er hing een echte vakantiesfeer, wat een groot contrast was met de vluchtelingen die aan kwamen. Veel mensen hielpen de vluchtelingen, anderen waren er op tegen, maar dat houd je altijd, dat heb je hier ook. Er wordt natuurlijk een hele zware druk gelegd op zo’n minimaatschappij die zo’n eiland is. Mensen zijn afhankelijk van het toerisme en dat liep terug. De vluchtelingen waren volgens sommigen de schuldigen – dat heeft tot veel spanningen geleid. Het was een leuk idee, maar wel ingewikkeld.
Hoe kunnen die mensen met elkaar praten? Er moet een vertaler bij, maar als die ertussendoor praat, is er helemaal niets aan. Dan moet de vertaler verderop staan met een microfoon en moeten de mensen een oortje in om elkaar nog te verstaan. Dan hebben we echt een geluidsman nodig, want dit gaat ons boven de pet. Met hoeveel camera’s gaan we filmen? We hebben subsidies gekregen van de MiaP Foundation en ook van Stichting Dialoog, wat heel belangrijk was, anders hadden we dit nooit kunnen doen. Zo konden we bijvoorbeeld tickets kopen en Calumet heeft twee camera’s meegegeven. Dat vond ik zo leuk, iedereen stond heel erg achter het project, anders hadden we veel te hoge kosten gehad. Qua productie moest ik alle zeilen bijzetten, en Philip natuurlijk ook. Tickets regelen, mensen uitbetalen, alle apparatuur regelen, ik was chauffeur, producer, regisseur, cameravrouw, mensen zoeken, noteren, pr: we waren alles! Leuk, maar ook zo veel in korte tijd dat ik soms bijna vergat foto’s te maken.”
Seet (54)
assistent-lerares
Veghel, Nederland
Mayada (43)
eigenaar schoonheidssalon
Al Hasakah, Syrië
Seet: “Wat ik zie als ik jou zie? Dan zie ik een stukje zorg, maar ook een heel groot hart, je hebt denk ik veel te bieden aan jouw gezin.”
Mayada: “Jij gaf mij een positief gevoel toen ik je zag. Je hebt een heel mooi en betrouwbaar gezicht. Heel lief.”
Seet: “Dank je wel.” The island all together of
Mayada: “Wat was het mooiste moment van je leven?”
Seet: “Ik denk toch wel toen mijn kleinkind werd geboren. Ik heb zelf geen kinderen kunnen krijgen, is niet gelukt, en dit voelt wel als een groot cadeau.”
Mayada: “Het mooiste moment was toen mijn oudste zoon was afgestudeerd in de rechten.”
Hoe kwamen jullie in contact met de mensen?
“Dat bleek best moeilijk te zijn, want toeristen zijn er vaak maar een week. Dan hadden we het hele verhaal uitgelegd en zei iemand: ‘Ja leuk, maar ik ga morgen al weg.’ En de vluchtelingen bleven helemaal kort, want die wilden echt niet daar blijven. Zij moesten met bussen van Molyvos in het noorden naar de hoofdstad Mytilini in het zuiden en daar met de boot mee naar Athene. Er waren te weinig bussen en mensen wilden niet steeds achter aansluiten, want dan kon het wel twee dagen duren. Ze wilden wel meedoen, maar niet de bus missen. Op een gegeven moment kwam er gelukkig een systeem dat mensen een teken op hun hand kregen, waardoor ze wisten met welke bus en boot ze meegingen. We hadden overal bankjes gezocht in de buurt van Molyvos en daarbij gekeken hoe het licht er ’s avonds was. We brachten dan de toerist en de vluchteling naar het bankje, liefst eentje op een rustig plekje, niet midden op de plek waar alle vluchtelingen zaten. We trokken ze allebei uit hun bekende habitat. De vluchtelingen wilden heel graag hun verhaal doen. In Molyvos waren er ook moeilijke momenten voor die mensen, maar dit was ook de eerste keer in lange tijd dat ze iets konden ontspannen. Er was geen dreiging meer en die was er in Turkije vaak nog wel, want daar waren ze echt in handen van mensensmokkelaars. Op het moment dat mensen wisten dat ze op zijn vroegst pas de volgende dag weg konden, zagen ze het ook wel als een leuk verzetje. Het was soms wel moeilijk om van tevoren uit te leggen wat we precies gingen maken en dat we bijvoorbeeld geen journalisten waren die hun antwoorden zouden misbruiken. Mensen die meededen, moesten ons echt vertrouwen, want het werd allemaal wel opgenomen.”
Annemarijn (14)
leerling middelbare school
Weert, Nederland
Brivan (24)
archeoloog
Aleppo, Syrië
Annemarijn: “Vond je dat niet heel eng om met de boot over te varen?”
Brivan: “Het was heel eng, maar God was met ons. Dus we hebben besloten om gewoon te gaan. Het gaat zoals het gaat.”
Annemarijn: “Gelukkig.”
Brivan: “De zee is echt verraderlijk.”
Brivan: “Wat was je eerste gedachte toen je vanochtend wakker werd?”
Annemarijn: “Ik dacht dat het een fijne dag zou worden, vanwege het weer en hoe mooi het hier is. En jouw eerste gedachte?”
Brivan: “Dat ik veilig op het eiland aan de andere kant zou komen. Dat onze tocht over zee veilig zou zijn.”
Jullie hebben voornamelijk ’s avonds gefilmd?
“Ja, dat ging echt niet overdag. Als je in de schaduw stond, had je krekels die keihard tekeergingen, dat ging niet qua geluid, van die onvoorspelbare dingen. Het licht was overdag te hard en we hadden overdag ook onze tijd hard nodig om mensen te zoeken en dingen te regelen, dus we hebben ’s ochtends en ’s avonds gefilmd. De foto’s zijn allemaal met een Hasselblad-camera gemaakt. We hebben met drie 5D Mark III’s gefilmd. Misschien niet de beste camera voor film, maar ik heb er zelf een en we zaten we ook weer met het budget: dan hoefden we maar twee camera’s te lenen i.p.v. drie. We hebben de camera’s neergezet en ze niet meer verplaatst. Daarom zie je in de film ook dat mensen heen en weer bewegen of dat iets onscherp wordt, maar dat hebben we voor lief genomen. Mensen hoefden niet heel stil te blijven zitten. Je moet het doen met de apparatuur die je hebt. Wij stonden er zelf stil bij en lieten de mensen gewoon het gesprek voeren. We hadden wel oortjes in om mee te luisteren en een enkele keer grepen we in met ‘stel maar een nieuwe vraag’, maar meestal hoefde dat eigenlijk niet. We hadden zelf 40 kaarten gemaakt met daarop steeds een vraag in vier talen. We kozen dan vier kaarten waarvan we dachten dat ze bij het duo pasten en die legden we tussen hen in en zeiden: ‘Je gaat zo direct op het bankje zitten en je krijgt iemand tegenover je die je nog nooit hebt gezien. Vraag maar wat je wilt vragen en als je het te moeilijk vindt of er valt een stilte – wat ook niet erg is want fouten bestaan niet in dit gesprek – dan kun je een kaartje pakken.’ Je ziet ze ook heel duidelijk liggen in de film, zoals je ook de oortjes ziet. We lieten ze eerst samen een gesprek hebben over wie ze waren, waar ze vandaan kwamen, hoe ze hun vlucht hadden gedaan en hoe het op het bootje was. Daarna ging het over andere dingen. Ik denk dat ieder gesprek toch wel een klein half uur heeft geduurd. Veel van de koppels hebben nog steeds contact met elkaar en zelf blijf ik de vluchtelingen allemaal volgen. Via Facebook is dat ook heel makkelijk: echt iedere Syriër zit op Facebook.”
Ghanem (65)
timmerman
Damascus, Syrië
Tilmann (50)
financieel adviseur
Stuttgart, Duitsland
Ghanem: “Ik kom uit Syrië, ik ben hier gisteren aangekomen. Vanuit de zee.”
Tilmann: “Met een boot?”
Ghanem: “Ja. Woon jij hier, kom je hier vandaan?”
Tillmann: “Nee, ik ben een toerist, ik ben maar voor twee weken hier op Lesbos. En over drie dagen vliegen we terug naar Duitsland.”
Ghanem: “Ik hoop dat we elkaar daar zullen zien.”
Tilmann: “Hoe zag je leven er vijf jaar geleden uit?”
Ghanem: “Ik was een koning!”
Tilmann: “Jij?”
Ghanem: “Ik werkte als timmerman. Ik had een eigen werkplaats waar ik werkte. En ik was heel erg gelukkig. Maar nu is alles heel treurig. Er is geen geld. Er is geen werk. Het werd erg moeilijk om brood op de plank te krijgen. Godzijdank is mijn gezondheid goed.”
Tilmann: “Ik heb een goed leven, het is veilig.”
Multimediaproject
“We doen elk jaar een eigen project. Ik reis heel veel voor Unicef en andere organisaties, maar dat is toch altijd werk in opdracht en ik heb het heel erg nodig om één keer per jaar een eigen project te doen waarin ik mijn visie op de wereld geef. We proberen echt een beetje een nuance in al het nieuws te brengen. Ik las pas iets moois: ‘Om de wereld beter te leren kennen, moet je niet altijd het nieuws volgen, maar moet je ook zelf op onderzoek uitgaan en kijken.’ Wat de politiek betekent voor individuen, daar gaat het mij om, daar komen de projecten uit voort. Zo’n project is monumentaal, er komt geen einde aan. Wat dat betreft, vind ik fotografie ook heel fijn, omdat dat op een gegeven moment wel klaar is. Dan kun je ook lang discussiëren over welke foto er wel en niet in je serie moet, maar het is op een gegeven moment wel een afgerond project. Zo’n multimediaal project is eigenlijk nooit af. Dit is echt ons gezamenlijke project. Philip doet al het grafische werk en het editen – hij heeft zeker 1000 uur achter de edit gezeten – en ik doe de foto’s, de teksten en de website. We vullen elkaar de hele tijd aan. Het is erg leuk om dit samen te doen; in mijn eentje had ik waarschijnlijk minder gedaan.”
Alaa (11)
leerling lagere school
Damascus, Syrië
Finn (9)
leerling lagere school
Jersey, Engeland
Alaa: “Wie is je favoriete voetballer?”
Finn: “Schweinsteiger, ken je hem?”
Alaa: “Nee. Mijn favoriete speler is Christiano (Ronaldo).”
Finn: “Weet je iets van Engeland? De koningin woont in Engeland.”
Alaa: “Wij hebben een president.”
Finn: “Hoe heet hij?”
Alaa: “Bashar.”
Finn: “Hou je van muziek?”
Alaa: “Ik ben gek op muziek, ik hou van rap.”
Finn: “Ik hou d’r ook van.”
Alaa: “Wie is je favoriete zanger?”
Finn: “Eminem. Wie is jouw favoriete zanger?”
Alaa: “Esmaeel Tamer.”
Finn: “Kun je een liedje van hem zingen?”
Website
De website van het project is opgezet in vijf talen: Engels, Nederlands, Duits, Arabisch en Grieks. Je kunt er de foto’s en de documentaire bekijken en zo de deelnemers beter leren kennen. Ook is er informatie over het eiland Lesbos, achtergrondinformatie over de vluchtelingenstroom, je kunt er lezen hoe het nu gaat met de vluchtelingen, maar ook wat je zelf kunt doen. Marieke: “We hopen dat mensen het project samen gaan bekijken, bijvoorbeeld op school, en dan hun eigen ‘bankjesmiddag’ gaan organiseren. Je kunt dat doen bij het lokale opvangcentrum, waar de mensen zich stierlijk vervelen. Ik weet zeker dat ze het leuk zullen vinden. Op de site staan ook de kaartjes met vragen om te downloaden. We hopen dat mensen foto’s gaan maken van hun evenement en die naar ons sturen. Wij kunnen die dan op de Facebook-pagina van het project zetten. Zo inspireert men elkaar. Ik dank internet elke dag: zonder internet zou ik het een stuk minder interessant vinden. Dan kan ik het werk weer in hetzelfde tijdschrift of in de krant zetten. Daarna gaat het bij het oud papier en is het weg, maar dit blijft interactief. We hebben alles voor iedereen toegankelijk gemaakt. Er waren filmfestivals geïnteresseerd in het project, maar die wilden wel de eerste zijn om de documentaire te laten zien. Dan zouden we het hele project maanden in de wacht moeten zetten. Toen dacht ik: weet je wat, bekijk het maar, we gooien de website helemaal open. We willen zo veel mogelijk mensen bereiken. Je moet niet hoeven zoeken, dan haken mensen af. Ons doel is idealistisch, het heeft niets met geld te maken, dat verdien ik wel met commercieel werk.”
Selma (24)
medisch student
Hannover, Duitsland
Husam (26)
advocaat
Damascus, Syrië
Selma: “Ik zie een jongeman. Die gelukkig lijkt. Die veel lacht. Hij ziet er niet uit alsof hij gevlucht is. En hij heeft een kruis op zijn arm. En wat zie je als je mij ziet?”
Husam: “Ik zie een nieuwe persoonlijkheid. Iemand met wie ik nog nooit gesproken heb. Iemand uit een andere cultuur. Ik zie een persoon die heel lief is en die geeft om mensen die het moeilijk hebben.”
Selma: “Hoe zag jouw leven er vijf jaar geleden uit?”
Husam: “Vijf jaar geleden had ik dromen en ambities. Ik was al begonnen ze te verwezenlijken en had mijn doelen bijna bereikt. Maar de situatie verslechterde en ik kon niets meer doen. Alles in mijn leven stopte.”
Selma: “Wat waren die dromen dan? Wat waren je ambities?”
Husam: “Toen de oorlog in Syrië begon, vijf jaar geleden, was ik net afgestudeerd als advocaat. Ik wilde aan het werk als advocaat. De oorlog maakte daar een einde aan. Ik hoop dat ik dit in de toekomst nog kan worden.
Mohamed (50)
manager restaurant
Aleppo, Syrië
Jan (52)
huisman
Weert, Nederland
Mohamed: “Ik ben een Koerdische Syriër en ik woonde in Aleppo. Ik was twee jaar lang een vluchteling in Turkije en nu ben ik in Griekenland.”
Jan: “Dat is een flinke reis!”
Mohamed: “De reis viel relatief mee, want in Syrië ben ik drie keer bijna gedood. Mijn vrouw en zoon zijn in Turkije achtergebleven. Ik kon ze niet meenemen om financiële redenen. En ik heb nog een dochter in Syrië, in Afrin.”
Jan: “Om dit zo aan te horen komt best hard aan. Het is toch allemaal verscheurd en wij zitten hier allemaal met de hele familie.”
Jan: “Mocht je ooit bij ons in de buurt komen dan kun je altijd bij ons een kop koffie komen vatten, zoals ze dat bij ons in Brabant zeggen.”
Mohamed: “We kunnen ook een biertje drinken als je wilt!”
Artikel uit Focus Magazine, januari 2016
