Foto’s zijn meestal auteursrechtelijk beschermd. Uit de Auteurswet (artikelen 12 en 13) volgt dat de fotograaf het exclusieve recht heeft om te bepalen wie zijn foto’s mag ‘verveelvoudigen’ (kopiëren) en mag ‘openbaarmaken’ (publiceren). Iedereen die de foto verveelvoudigt c.q. openbaar maakt zonder toestemming van de auteursrechthebbende (de fotograaf), maakt auteursrechtinbreuk. Onder het verveelvoudigingsrecht verstaat de Auteurswet ook het recht om de foto te bewerken. De fotograaf is dus als enige bevoegd om te bepalen wie zijn foto mag bewerken (en vervolgens mag publiceren).
Bij dit alles geldt dat er juridisch gezien eerder met succes tegen een ‘bewerker’ kan worden opgetreden als de foto uniek en bijzonder is. Zo zal een rechter van een doorsnee foto van de Eiffeltoren die bewerkt wordt minder snel inbreuk aannemen dan van een foto waarin een bijzondere compositie is vastgelegd.
Wat is een bewerking?
Onder het juridische begrip ‘bewerking’ vallen meerdere typen wijzigingen die in of aan een foto kunnen worden gemaakt. Daaronder valt in ieder geval het (ingrijpend) bewerken van een foto met beeldbewerkingssoftware.
Op de foto hiernaast ligt een model op een uitgestrekte weg met verschillende doeken die de kleuren van de regenboog symboliseren, en een verfkwast om de regenboog in de lucht te ‘tekenen’. Kenmerkend in deze foto is uiteraard het kleurgebruik. Als je deze foto met beeldbewerkingssoftware onder handen zou nemen, en allerlei wijzigingen in de foto aanbreng, dan maak je dus een ‘bewerking’.
Het juridische begrip ‘bewerking’ is echter breder dan (alleen) het retoucheren van foto’s met beeldbewerkingssoftware. Ook het bijsnijden of het wijzigen van de resolutie kan al een bewerking zijn, want daarmee wordt de foto immers ook gewijzigd. Bovendien kunnen dergelijke bewerkingen afbreuk doen aan de boodschap die de fotograaf met de foto wil overbrengen. Maar hierover is discussie mogelijk. Het is namelijk goed te verdedigen dat niet iedere wijziging aan de foto de fotograaf aanleiding geeft om daartegen op te treden. De wijziging kan immers ook zodanig klein zijn dat de fotograaf onvoldoende ‘belang’ heeft om de bewerker te beletten de foto in bewerkte vorm te publiceren. De rechter zal de aard van de bewerking dus meenemen in zijn oordeel.
Er is ook nog een ander type bewerking, namelijk foto’s die nieuw worden genomen, maar die toch herkenbare elementen uit een bestaande foto overnemen. Bijvoorbeeld door een foto te nemen van hetzelfde object of van een gelijkend object. Ook dat is in bepaalde gevallen verboden. Dat type bewerkingen wordt in een volgend artikel besproken. (Overigens kent de Auteurswet een wetsbepaling – artikel 10 lid 2 – die ervoor zorgt dat de bewerker een auteursrecht kan verkrijgen op de creatieve elementen die hij aan een foto heeft toegevoegd.)
Persoonlijkheidsrechten
Naast auteursrechten beschikt de fotograaf ook over persoonlijkheidsrechten (zie artikel 25 van de Auteurswet). Persoonlijkheidsrechten zijn rechten die de persoonlijke band tussen de fotograaf en zijn foto’s beschermen. Zo kan de fotograaf bezwaar maken tegen publicatie van zijn foto’s zonder of met een andere naamsvermelding en zich verzetten tegen ‘wijzigingen’ en ‘misvormingen’ van zijn foto’s.
Een aantal jaren geleden heeft (destijds) de Rechtbank Amsterdam een uitspraak gedaan over een foto van Johan Cruijff.¹ Op de foto stond Cruijff als speler van het Nederlands elftal op het voetbalveld met zijn rug naar de lens toe. Op de achtergrond was het juichende publiek te zien. Een voetbalmagazine had de foto op de cover geplaatst en had daarbij een bewerking uitgevoerd: zij had de foto die in landschapstand was genomen bijgesneden tot een portretformaat en zij had de naam van de fotograaf niet vermeld.
De Rechtbank is van oordeel dat het voetbalmagazine inbreuk op de persoonlijkheidsrechten van de fotograaf heeft gemaakt door deze wijzigingen in de foto aan te brengen. De Rechtbank overweegt: “De foto is bijgesneden ten einde deze passend te maken voor de cover. Hierdoor is invloed uitgeoefend op de aard en het karakter van de foto. De Jong heeft gesteld destijds bewust de keuze te hebben gemaakt om een ‘liggende foto’ te maken, waardoor zichtbaar wordt dat Cruijff als individu voor een groot publiek staat en dat er interactie tussen Cruijff en het publiek is. Ook al is aannemelijk dat de foto vanwege de vorm van het magazine niet in zijn geheel kon worden overgenomen en alleen om die reden is aangepast dan nog levert het wijzigen van een ‘liggende’ foto in een ‘staande’ foto zonder toestemming van de maker een ongeoorloofde wijziging op.”
Kortom, wanneer een fotograaf wenst op te treden tegen een derde die zijn foto’s bewerkt, dan maken de persoonlijkheidsrechten de positie van de fotograaf dus sterker. Maar ook hier geldt dat er situaties kunnen zijn waarin de bewerking van de foto zodanig insignificant is, dat geen nadeel wordt toegebracht aan (de naam van) de fotograaf en hij daartegen dus niet kan optreden.
Mag je een foto van een ander dus bewerken? Het korte antwoord: in principe niet, tenzij je daar toestemming voor hebt gekregen van de auteursrechthebbende (de fotograaf).
Gepassioneerde fotografen hebben een band met de foto’s die zij ‘geschapen’ hebben. Het is dan vervelend om geconfronteerd te worden met anderen die jouw foto’s bewerken. De fotograaf kan het maken van bewerkingen en het publiceren daarom in veel gevallen verbieden. Zeker als die bewerking ingrijpend is. Hij kan zich daarvoor op zijn auteursrechten beroepen. Hierbij geldt natuurlijk wel: hoe unieker de foto is, hoe groter de ruimte is om op te treden tegen bewerkers. De fotograaf kan daarnaast ook een beroep doen op zijn persoonlijkheidsrechten. De fotograaf zal dan wel moeten toelichten waarom er sprake is van een wijziging of bewerking die nadeel toebrengt aan (de naam van) de fotograaf.
noten:
Rechtbank Amsterdam 14 april 2011, IEF 9559 (Handjes van Cruijff).
http://www.dirkzwager.nl/specialisten/jeroen-lubbers/
http://www.dirkzwager.nl/specialisten/joost-becker/
disclaimer
“Het recht is veranderlijk. Deze bijdrage dateert van 1 april 2018 en is daarom mogelijk niet meer actueel. Deze bijdrage is uitsluitend informatief en dient niet als juridisch advies. Het auteursrecht op deze bijdrage rust bij Dirkzwager advocaten & notarissen N.V. en wordt uitdrukkelijk voorbehouden.”
Deze bijdrage is gepubliceerd in Focus 3 – 2018
