Auteursrecht op kunst(werken)
Wij hebben al een aantal keer besproken wanneer een foto door het auteursrecht wordt beschermd. Uiteraard genieten niet alleen foto’s auteursrechtelijke bescherming. Ook tekeningen, schilderijen en beeldhouwwerken kunnen auteursrechtelijk zijn beschermd, mits ze een ‘eigen, oorspronkelijk karakter hebben en het persoonlijk stempel van de maker dragen’. Indien deze ‘toets’ wordt gehaald, geldt dat ook een kunstwerk auteursrechtelijk is beschermd. Op grond van de Auteurswet verkrijgt de maker dan enkele ‘exclusieve rechten’: enkel de maker van dergelijke auteursrechtelijk beschermde kunstwerken is bijvoorbeeld bevoegd om te beslissen of zijn werk openbaar mag worden gemaakt, of mag worden verveelvoudigd.2
Auteursrechtelijk beschermde kunstwerken mogen dus niet zonder toestemming van de auteursrechthebbende worden gekopieerd of nagemaakt. Het is daarom in beginsel niet toegestaan om een kunstwerk te fotograferen, na te schilderen of na te tekenen. Dat betekent echter niet dat je geen foto mag maken van een schilderij of kunstwerk om deze later thuis nog eens terug te kijken. De wet kent namelijk een uitzondering voor het maken van een kopie voor strikt eigen oefening, studie of gebruik. Het opslaan van een foto op je telefoon om deze later zelf nog eens te bekijken, valt hier meestal onder. Echter, omdat het verkopen of online publiceren van foto’s van beschermde kunstwerken meestal geen gebruik voor strikt eigen oefening, studie of gebruik betreft, is dat meestal niet toegestaan.
Auteursrecht op de foto van beschermde kunstwerken
Naast het auteursrecht dat op kunstwerken kan rusten, is het ook mogelijk dat er een auteursrecht rust op een foto van een kunstwerk. Een foto komt immers voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking indien de foto een eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel van de maker draagt. Dit houdt in dat de foto niet ontleend mag zijn aan een ander werk en het creatieve keuzes van de maker moet bevatten. Deze creatieve keuzes kunnen in bijvoorbeeld de invalshoek liggen, de compositie van het gefotografeerde en de belichting.
Er zal geen auteursrecht rusten op een foto van een kunstwerk wanneer het gaat om een foto die een kopie van een kunstwerk is, zoals de foto’s die op internet te vinden zijn van bijvoorbeeld De Nachtwacht of de Zonnebloemen van Van Gogh. Het is bij dergelijke foto’s weliswaar belangrijk dat er een goede hoek wordt gekozen en dat de belichting goed moet zijn, maar dit getuigt niet van creatieve keuzes. Wij zullen dit hierna een ‘puur technische opname’ noemen.
Een puur technische opname van een kunstwerk zal (bijna altijd) inbreuk maken op de auteursrechten van de maker van het kunstwerk, omdat de foto in feite een kopie is van het auteursrechtelijk beschermde kunstwerk. Wanneer het niet gaat om een puur technische opname van een kunstwerk maar om een creatieve(re) foto, dan zou daar mogelijk wel auteursrecht op kunnen rusten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een foto van een bezoeker die aandachtig naar een schilderij staat te kijken of een foto van de zaal waar de kunstwerken worden tentoongesteld. Een voorbeeld hiervan laten we hier zien. Dit betekent dat, naast het auteursrecht van de maker van het kunstwerk, ook de maker van de foto van het kunstwerk een auteursrecht verkrijgt op de foto waarop het kunstwerk is te zien.
Wanneer mag je openbaarmaken?
Het is niet toegestaan om louter technische opnames – een-op-een foto’s – van beschermde kunstwerken openbaar te maken of te verveelvoudigen. Dit betekent bijvoorbeeld dat deze foto’s niet mogen worden doorverkocht en ook niet op sociale media mogen worden geplaatst. Deze foto’s mogen enkel worden gebruikt voor eigen gebruik.
De auteursrechthebbende van een foto van een kunstwerk, welke foto een eigen oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt, mag deze foto wel openbaar maken en verveelvoudigen. Diegene heeft immers een eigen auteursrecht verworven op de foto.
Foto’s van onbeschermde kunstwerken
Niet alle kunstwerken worden beschermd door een auteursrecht. Naast auteursrechtelijk beschermde kunstwerken bestaan er namelijk ook genoeg kunstwerken waarop geen auteursrecht meer rust. Het auteursrecht op een (kunst)werk vervalt namelijk automatisch zeventig jaar na het overlijden van de maker.3 In dat kader rijst de vraag of je een foto (die door een andere fotograaf is gemaakt) van een onbeschermd kunstwerk zelf mag hergebruiken, bijvoorbeeld door het online te publiceren. Louter technische foto’s van onbeschermde kunstwerken mag je vrij gebruiken: er rust immers geen auteursrecht op het kunstwerk, noch op de foto van het kunstwerk. Echter, een auteursrechtelijk beschermde foto van een onbeschermd kunstwerk mag je lang niet altijd vrij gebruiken. Dat komt omdat er weliswaar geen auteursrecht rust op het kunstwerk zelf, maar wel op de foto van het kunstwerk (mits voldoende creatieve keuzes zijn gemaakt). De maker van de foto is dan auteursrechthebbende de foto waarop het onbeschermde kunstwerk is afgebeeld.
Kunstwerken op openbare plaatsen
Tegenwoordig is het niet alleen mogelijk om kunstwerken in musea te bewonderen, het is namelijk steeds gebruikelijker dat kunstwerken in openbare plaatsen worden tentoongesteld. Foto’s van kunstwerken die permanent in openbare plaatsen te zien zijn, mogen vaak zonder toestemming van de maker van het kunstwerk openbaar worden gemaakt of worden verveelvoudigd.4 Het kunstwerk moet wel aan een aantal voorwaarden voldoen voordat de openbaarmaking van de foto van het kunstwerk is toegestaan. Allereerst moet het gaan om kunstwerken die gemaakt zijn om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst.
Onder openbare plaatsen – ook wel voor het publiek toegankelijke plaatsen genoemd – vallen bijvoorbeeld stationshallen, pleinen en de openbare weg. Ten tweede is het alleen toegestaan om afbeeldingen (foto’s) van het werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Voor driedimensionale artikelen – bijvoorbeeld souvenirs – is nog steeds toestemming van de maker van het kunstwerk vereist. Tot slot moet het een foto betreffen van het kunstwerk ‘zoals het zich aldaar bevindt’; wat betekent dat het kunstwerk niet uit zijn context mag worden gelicht door bijvoorbeeld het kunstwerk te fotograferen en vervolgens een andere achtergrond achter het gefotografeerde kunstwerk te plaatsen.
Conclusie
Het maken van foto’s in musea om deze vervolgens op sociale media te plaatsen wordt steeds populairder. Toch is het van belang om goed na te blijven denken of dat eigenlijk wel mag. Een foto van een kunstwerk dat in feite een kopie is van een beschermd kunstwerk dat mag je niet zomaar publiceren of anderszins openbaarmaken. Voldoende creatieve foto’s van beschermde kunstwerken mag je vaak wel openbaar maken, omdat je dan zelf een auteursrechtelijk beschermd werk hebt gecreëerd.
Foto’s van onbeschermde kunstwerken en foto’s van kunstwerken die in het openbaar zijn geplaatst mag je vaak wel openbaar maken, maar het is uiteraard van belang om goed in de gaten te houden of een kunstwerk daadwerkelijk geen auteursrechtelijke bescherming meer geniet, en of je aan de voorwaarden voor het openbaar maken van een foto van een kunstwerk in de openbare ruimte hebt voldaan.
Noten
- https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2315513-
top-5-best-bezochte-musea-rijks-weerbovenaan-
museumbezoek-neemt-toe.html - Artikel 1 Auteurswet.
- Artikel 37 Auteurswet.
- Artikel 18 Auteurswet
Klik hier voor andere artikelen over auteursrecht.
