Licentie, wat is dat?
Een licentieovereenkomst is een verklaring van de auteursrechthebbende dat hij zijn auteursrechten (onder bepaalde voorwaarden) niet zal inroepen tegen de licentienemer. Zolang de licentienemer blijft voldoen aan de voorwaarden die aan de licentie ten grondslag liggen, maakt de licentienemer geen auteursrechtinbreuk. De licentieovereenkomst staat tegenover de overdracht van auteursrechten. Voor de fotograaf geniet het verlenen van een licentie meestal de voorkeur boven de overdracht van auteursrechten. Immers, als je de auteursrechten bezit dan bepaal jij hoe de foto gebruikt mag worden. Indien de opdrachtgever de licentievoorwaarden overtreedt, dan maakt hij in principe auteursrechtinbreuk en kun je daartegen (bij de rechter) optreden.1 De licentieovereenkomst is vormvrij: je kunt een licentie verlenen op papier, maar ook mondeling. Een mondelinge overeenkomst is niet op papier of digitaal vastgelegd. Stel je voor dat je een mooie foto maakt, en dat een vriend vraagt of hij de foto op zijn social media mag delen. Als je daarmee instemt, verleen je mondeling een licentie aan je vriend voor het gebruik van jouw foto. Als een licentie daarentegen helemaal niet is besproken, dan is er soms sprake van een impliciete licentie. Een dergelijke licentie ligt besloten in het gedrag van de fotograaf en opdrachtgever. Als je bijvoorbeeld een opdracht aanneemt tot het maken van foto’s, maar geen afspraken maakt over het gebruik daarvan, dan ligt in de opdracht een impliciet gebruiksrecht op de foto’s van de opdrachtgever besloten. De opdrachtgever betaalt immers om jouw foto’s te mogen gebruiken.
Bij voorkeur op papier
Mondelinge en impliciete licenties zijn eenvoudig en snel, je hoeft er niet veel voor te doen. Maar ze zijn ook risicovol. Want over dit soort licenties ontstaan in de praktijk veel misverstanden en conflicten. Die hiervoor bedoelde vriend zal wellicht denken dat hij de foto ook op zijn commerciële blog mag gebruiken (‘dat is toch ook social media?’), terwijl jij dat nooit voor ogen hebt gehad toen je hem toestemming gaf. Dit soort discussies kun je daarom beter voorkomen door vóóraf afspraken te maken over het gebruik van de foto en deze vast te leggen in een contract. Nu kan ik mij voorstellen je in de privésfeer niet zo gauw in een (papieren) contract zult opstellen. Bevestig in dat geval de gemaakte afspraken in ieder geval via e-mail of anderszins, en vraag om een akkoord. Als je echter als fotograaf de kost verdient met het maken van foto’s voor opdrachtgevers, dan raad ik je aan te werken met een papieren contract – of een opdrachtbevestiging met uitdrukkelijk akkoord (via e-mail). Dat voorkomt discussies achteraf. Om een indruk te geven van de inhoud van een licentieovereenkomst, bespreek ik hierna twee veel voorkomende bepalingen in de licentieovereenkomst, namelijk: hoe krijg ik betaald, en wat mag de opdrachtgever met de foto’s doen?
Financiële vergoedingen
Onder de streep draait het om de financiële vergoeding die de opdrachtgever betaalt voor het gebruik van de foto’s. Dit kan een eenmalige vergoeding zijn (ook wel lump sum) genoemd, maar ook een periodieke vergoeding. Als de vergoeding afhankelijk is van het aantal verkopen of van een bepaald resultaat dan wordt dit ook wel een royaltyvergoeding genoemd. Afhankelijk van het beoogde doel waarvoor je foto’s maakt kies je een bepaald vergoedingsmodel. Interessant hierbij is dat je de licentie kunt inzetten als een verdienmodel. Dit licht ik toe. Als je bijvoorbeeld foto’s maakt voor de aankondiging van een éénmalig evenement, dan kan ik mij voorstellen dat je genoegen neemt met een éénmalige vergoeding. Als je daarentegen foto’s maakt die gebruikt zullen worden in een boek dat wellicht duizenden keren verkocht zal worden, dan is een royaltyvergoeding gebaseerd op het aantal verkopen wellicht een lucratievere optie. Hier ligt ook een commerciële uitdaging voor de fotograaf. Als je verwacht dat een boek een succes wordt en je verleent een licentie gebaseerd op een royaltystructuur, dan loop je het risico dat het boek nauwelijks wordt verkocht en je dus een lage vergoeding ontvangt. Het spiegelbeeldige geval kan zich natuurlijk ook voordoen: je spreekt een – achteraf te lage – vaste vergoeding af, terwijl het boek duizenden keren verkocht wordt. De vraag die je jezelf bij nieuwe opdrachten moet stellen is: waarmee verdien ik enerzijds het meest, en is anderzijds acceptabel voor mijn klant? Het loont dus om na te denken over de wijze van vergoeding die je overeenkomt.
Gebruiksbeperkingen
Naast afspraken over de financiële vergoeding, kun je ook afspraken maken over het gebruik van de foto’s. Zo kan je bijvoorbeeld bedingen dat de opdrachtgever de foto’s alleen maar voor één bepaald doel mag gebruiken, dat hij aan bepaalde kwaliteitsstandaarden moet voldoen, of dat hij de foto’s slechts op bepaalde media mag printen of publiceren. Ook kun je het gebruik van je foto’s territoriaal afbakenen: de opdrachtgever mag de foto’s enkel in Nederland gebruiken, maar niet in andere landen.2 Ook gebruiksbeperkingen kun je commercieel inzetten. Stel dat een beginnend ondernemer een aantal foto’s nodig heeft voor in een reclamecampagne. De ondernemer heeft nog maar weinig financiële middelen – dat argument zullen fotografen vaker horen – en vraagt of je niet een lager tarief wilt aanbieden. En dat voelt wrang. Als de foto’s die jij maakt succesvol zijn, zal de opdrachtgever daarmee veel geld verdienen. Daar is jouw vergoeding ook op afgestemd. Je kunt dan voet bij stuk houden en de opdracht afwijzen, maar je zou ook een lager tarief kunnen aanbieden op voorwaarde dat de opdrachtgever een aanvullende vergoeding betaalt als hij de foto’s voor een tweede maal, of in een internationale reclamecampagne wil gebruiken. Op die manier kun je meermaals aan dezelfde foto’s verdienen.
Exclusieve licenties
Soms zal een opdrachtgever willen dat je een opdracht exclusief voor hem uitvoert. De opdrachtgever kan daar goede redenen voor hebben. In de licentieovereenkomst verbindt je je als auteursrechthebbende er dan toe om de foto’s nergens anders voor te gebruiken. Je mag dus geen licenties verstrekken aan anderen, maar je mag de foto’s ook zelf niet gebruiken. Wees jezelf ervan bewust dat de opdrachtgever dit recht kan afdwingen. Als je de foto’s zelf voor bepaalde doeleinden wil blijven gebruiken, bijvoorbeeld het opnemen ervan in je portfolio, spreek dit dan af en leg het vast. Overigens is de overeenkomst waarin je een exclusieve licentie verleent, sinds 2015 niet langer vormvrij. Door een wetswijziging moet een exclusieve licentie in een contract vastgelegd worden. Het is dus niet mogelijk om een exclusieve licentie mondeling of impliciet overeen te komen.
Denk na over de voorwaarden
De licentieovereenkomst kan een waardevolle tool zijn voor fotografen en geniet vaak de voorkeur boven de overdracht van auteursrechten. Je kunt het commercieel inzetten door voorwaarden te stellen aan het gebruik van jouw foto’s door de opdrachtgever. Denk iedere keer goed na over de voorwaarden die je stelt bij een concrete opdracht.
Noten
1. Als je auteursrechten overdraagt kun je ook voorwaarden stellen, maar mis je de eigendom van de auteursrechten als waarborg voor de nakoming van de voorwaarden.
2. Uiteraard kun je slechts rechten verlenen voor bepaalde landen als je zelf over de auteursrechten in die landen beschikt.
