Overdracht
Het komt in de praktijk soms voor dat een partij (bijvoorbeeld een uitgever) die een foto van jou wil publiceren de auteursrechten op die foto wil ‘kopen’. In juridische zin noemen wij dit een overdracht. Een overdracht van auteursrecht houdt in dat degene aan wie de rechten worden overgedragen de rechten verwerft, en dat de oorspronkelijk maker van de foto deze rechten dus niet meer heeft. De maker van de foto mag deze dan niet meer zelf publiceren of bewerken, zonder toestemming van de nieuwe auteursrechthebbende.
Het auteursrecht kan geheel en gedeeltelijk worden overgedragen.(1) Als het auteursrecht geheel wordt overgedragen, verkrijgt degene aan wie de rechten worden overgedragen alle exclusieve rechten die aan het werk verbonden zijn. Het is ook mogelijk om een auteursrecht gedeeltelijk over te dragen, bijvoorbeeld door enkel het exclusieve recht om de foto te mogen publiceren in een tijdschrift over te dragen aan een uitgever. De fotograaf behoudt dan onder andere het recht om de foto te bewerken of ergens anders te publiceren dan in een tijdschrift.
Schriftelijk
Op grond van de wet moet een overdracht van auteursrechten geschieden door een ‘daartoe bestemde akte’, oftewel een door partijen ondertekend schriftelijk stuk. Zowel bij een gehele als een gedeeltelijke overdracht moet in die akte zo precies mogelijk worden opgeschreven welke rechten en welke werken precies worden overgedragen.(2)
Vergoeding?
Voor wat, hoort wat, natuurlijk. Voor het overdragen van de auteursrechten kan de fotograaf uiteraard een vergoeding vragen. Die vergoeding moet volgens de wet in ieder geval ‘billijk’ zijn.3 Bij een overdracht van auteursrechten wordt meestal een éénmalige vergoeding bedongen, al hoeft dit niet perse. Omdat de fotograaf na overdracht van zijn of haar auteursrechten zelf niets meer (zonder toestemming) met het werk mag doen, ligt het voor de hand om een vrij hoge vergoeding te vragen.
Bestseller?
Wel loop je bij het overdragen van je auteursrechten het risico dat de foto bijvoorbeeld ineens ‘nieuwsfoto van het jaar’ wordt, of op andere wijze heel bekend wordt, en daardoor heel veel extra inkomsten oplevert voor de nieuwe auteursrechthebbende. Hierdoor loop je misschien inkomsten mis, die je wel had gekregen als je het auteursrecht zelf had gehouden.
De wet voorziet in deze onvoorziene omstandigheid, in de vorm van een ‘bestseller-bepaling’.4 Op grond van artikel 25d Auteurswet kan de maker van een werk een hogere vergoeding van de exploitant van de foto vorderen als de foto onverwacht een groot succes (een bestseller) blijkt te zijn. Om aanspraak te kunnen maken op een aanvullende vergoeding, moet er sprake zijn van ‘een ernstige onevenredigheid in verhouding tot de opbrengsten van de exploitatie van het werk’. Oftewel, de vergoeding die initieel is betaald aan de fotograaf voor het werk, is vele malen lager dan de opbrengsten die de foto nu genereert.
Hoewel de bestseller-bepaling sinds 2015 bestaat, is het nog steeds onduidelijk hoe hoog deze aanvullende billijke vergoeding moet zijn. Om onduidelijkheden en bewijsproblemen te voorkomen, is het verstandig om hierover bij de overdracht al afspraken te maken. Onder het kopje ‘hoe bepaal je de vergoeding’ op de volgende pagina, gaan wij hier nog wat verder op in.
Licentie
Een andere mogelijkheid is om de auteursrechten niet over te dragen, maar om een ‘licentie’ te verstrekken. Een licentie is in feite een gebruiksrecht: je staat een derde toe de foto op een bepaalde manier te gebruiken.
Een licentie wordt in de regel vastgelegd in een licentieovereenkomst. De fotograaf (de licentiegever) verbindt zich daarbij jegens de andere partij (de licentienemer) om zijn exclusieve gebruiks- en exploitatierechten niet tegen de licentienemer in te roepen, mits de voorwaarden uit de licentieovereenkomst worden nageleefd.
Voor de fotograaf geniet het verlenen van een licentie meestal de voorkeur boven de overdracht van auteursrechten. Immers, als je de auteursrechten bezit, bepaal jij zelf hoe de foto mag worden gebruikt. Indien de licentienemer de licentievoorwaarden overtreedt, dan pleegt hij in principe auteursrechtinbreuk en kun je daartegen (bij de rechter) optreden. Bovendien heb je – zoals gezegd – vaak meer controle over de vergoeding die je ontvangt voor het verlenen van de licentie.
Er zijn verschillende typen licenties die je kunt verstrekken. De licenties die het meest worden verstrekt voor het gebruik van foto’s, zijn de niet-exclusieve licentie en de exclusieve licentie.
Niet-exclusief en exclusief
Met een niet-exclusieve licentie behoudt de fotograaf het recht om met andere partijen een licentieovereenkomst te sluiten met betrekking tot de foto. Bovendien behoudt je als fotograaf zelf ook het recht om de foto te gebruiken of te exploiteren. Met een exclusieve licentie verkrijgt de licentienemer als enige het recht om de foto te gebruiken of te exploiteren. Als fotograaf mag je de foto dan niet meer zelf gebruiken of exploiteren.
Liefst schriftelijk
Wij raden je aan om een licentie altijd op papier vast te leggen. Over mondelinge en impliciete licenties ontstaan in de praktijk veel misverstanden en conflicten. Discussies over waar je als fotograaf wel en (nog belangrijker) geen toestemming voor hebt gegeven, kun je daarom beter voorkomen door vóóraf afspraken te maken over het gebruik van de foto en deze vast te leggen in een contract. Een exclusieve licentie is sinds 2015 bovendien enkel geldig indien deze schriftelijk is vastgelegd.
Denk na over de vergoeding
In de licentieovereenkomst kan je verschillende afspraken maken over de vergoeding die je als fotograaf ontvangt. Je kan bijvoorbeeld een royalty vragen: dat is een vergoeding die bestaat uit een percentage van de omzet of de winst die wordt gegeneerd met de exploitatie van de foto. Ook kan je een vergoeding vragen per aantal keer dat de foto is bekeken. Daarnaast kan je ook in een licentieovereenkomst een éénmalige of jaarlijkse betaling bedingen. Ook voor exclusieve licenties geldt dat de licentienemer altijd een billijke vergoeding moet betalen aan de fotograaf. (Let op, dit geldt dus niet voor niet-exclusieve licenties). Bovendien geldt ook hier de bestsellerbepaling.
Uiteindelijk draait het er bij de overdracht of het in licentie geven van jouw rechten om de financiële vergoeding die de verkrijger daarvoor betaalt. Afhankelijk van het beoogde doel waarvoor je foto’s maakt, kies je een bepaald verdienmodel. Bij een portretfoto of een foto die eenmalig zal worden gepubliceerd, ligt het meer voor de hand om een eenmalige vergoeding te vragen. Als je daarentegen foto’s maakt voor een boek dat mogelijk duizenden keren verkocht zal worden, dan is een royaltyvergoeding gebaseerd op het aantal verkopen, of op de gegenereerde omzet, wellicht een lucratievere optie.
Als je kiest voor een royaltyvergoeding loop je natuurlijk ook een risico: indien het boek onverwachts nauwelijks wordt verkocht, krijg je dus een lage vergoeding. Bij het bedingen van een bepaalde vergoeding moet je je dus afvragen: waarmee verdien ik enerzijds het meest, en wat is anderzijds acceptabel voor mijn klant? Het ‘loont’ dus om na te denken over welke vergoeding je overeenkomt. Een goede middenweg kan daarbij ook zijn om een gemengde vergoeding af te spreken: een vast bedrag dat je bij het sluiten van de overeenkomst krijgt, en een royalty die je ontvangt over de verkoop (van bijvoorbeeld de boeken). Zo voorkom je meteen dat er een geschil ontstaat over de billijke vergoeding of de aanvullende billijke vergoeding bij een bestseller: dat is dan immers al (tot op zekere hoogte) verdisconteerd in de licentieovereenkomst.
Dus: overdragen of een licentie?
Een licentieovereenkomst geniet vaak de voorkeur boven de overdracht van auteursrechten. Denk zowel bij de (gedeeltelijke) overdracht van auteursrechten als bij het verstrekken van een licentie na over de vergoeding die je wil ontvangen voor jouw auteursrechten, en in welke vorm. Op deze manier kan je de overdracht of de licentieovereenkomst inzetten om een zo gunstig mogelijk verdienmodel te generen met jouw foto(‘s).
Noten
- Artikel 2 Auteurswet en artikel 3:95 BW.
- Artikel 2 lid 2 Auteurswet.
- Artikel 25c Auteurswet.
- Artikel 25d Aw.
