Met de huidige camera’s en beeldbewerkingssoftware zijn er nauwelijks beperkingen meer in het tot stand brengen van hoogwaardige foto’s. De fysieke filters uit de tijd van de analoge fotografie lijken daarom overbodig geworden, maar dat is niet helemaal het geval. Toch is er wel wat veranderd: filtermerken die eens groot waren, zijn verdwenen. Sommige zijn weer terug; verbeterd en aangepast aan de hoge eisen van de huidige sensoren. Er zijn meer glasfilters in uitgebreide systemen gekomen. Optisch HD-glas is nu meestal voorzien van antireflectie coatings en WMC/allweather nano coatings, waar vocht en vuil geen vat op hebben. Door moderne computergestuurde technieken kunnen meerdere filterlagen perfect planparallel worden geslepen en gemonteerd. Bij de schroeffilters zijn ultradunne vattingen van soms minder dan 2 mm leverbaar, waardoor vignettering bij groothoeklenzen wordt voorkomen. Diverse merken hebben nu ook meerdere filtersystemen voor schuiffilters van 75, 100, 150 en zelfs 170 mm. In dit artikel maken we je wegwijs in de verschillende soorten filters.
Polarisatiefilters
De natuur-, landschaps- en architectuurfotograaf kan niet zonder polarisatiefilter. Dit draaibare filter – van het type circulair polarisatie – neemt reflecties weg en verzadigt daardoor kleuren. Door het voorste deel te verdraaien zien we in de zoeker of in het scherm het effect. Daarbij kan de kleur iets verschuiven naar koel/blauwig tot warm/ gelig en dat is geen fout. Het polarisatiefilter is er in verschillende kwaliteiten en diktes en er is een lange reeks filtermaten beschikbaar tussen globaal 49 en 105 mm. Hoe groter, des te prijziger uiteraard. Wie twee verschillende filtermaten op zijn of haar objectieven heeft, kan door middel van een adapter- of step up ring een aanpassing maken: bijvoorbeeld van 72 (objectief) naar 77 mm (filter). Meestal kan de zonnekap dan niet meer worden gebruikt. Wel kan hier een adapterring voor een filterhouder op worden geschroefd. Het polarisatiefilter moet dan eerst in de gewenste positie worden gedraaid en vastgehouden terwijl de adapterring daar op bevestigd wordt. Dat werkt natuurlijk omslachtig en onhandig. Daarom hebben sommige fabrikanten het polarisatiefilter in de filterhouder ondergebracht (zoals bij het merk Benro) of in een aparte houder ervoor (LEE).
Gebruik van het polarisatiefilter
De effectieve werking van een polarisatiefilter is afhankelijk van de stand van de zon. Willen we lichtreflecties op bijvoorbeeld een meer doven, dan is de positie ‘met de zon op de schouder’ de meest effectieve. Bij diffuus licht is de werking zwakker én kunnen kleuren grauw overkomen. Test dit zorgvuldig voor je het filter gebruikt. Er zijn beperkingen in het gebruik met groothoekobjectieven: bij wijder dan 28 mm ontstaat een oneffen dekking.
Het polarisatiefilter neemt anderhalve stop licht weg. Meet je zonder filter 1/250 seconde dan is de instelling mét filter 1/90 seconde. Bij langere sluitertijden zal dan al snel een statief nodig zijn, wil je met de lage ISO-waarden blijven fotograferen. Sowieso is dat sterk aan te raden bij de genoemde fotografie-domeinen. Binnenshuis kan een polarisatiefilter reflecties op glanzende wanden zoals kasten, ruiten, schilderijen en dergelijke effectief wegnemen. Glanzende oppervlakken die daar haaks op staan, zoals gepolitoerde tafelbladen en gelakte vloeren worden dan niet gepolariseerd. Hier kun je dus meerdere opnames maken die je naderhand met behulp van Photoshop in beide posities monteert.
Soorten polarisatiefilters
Polarisatiefilters zijn er uitsluitend in glazen uitvoeringen. Glasfilters zijn duur, zwaar en breekbaar in vergelijking tot kunststof filters, maar kunnen goed van allerlei coatings worden voorzien. Het gaat hier te ver om alle merken te bespreken en vergelijken. Je vindt polarisatiefilters bij de merken B+W, Benro, Cokin, Heliopan, Hoya, LEE, Formatt Hitech (Firecrest) en NiSi. Hoya levert ook aan derden zoals aan de cameramerken. Hoya en Schott zijn dé leveranciers van optisch glas wereldwijd.
Natuurlijk zijn er kwaliteitsverschillen. Hieronder zie je drie 100%-vergrotingen uit opnames van de FOCUS testwand: links zonder polarisatiefilter, midden met het hoogwaar- dige, dure KSM HTC-Pol MRC Nano B+W polarisatiefilter en rechts het veel goedkopere, dikkere Tiffen Circular Polarizer USA filter. Goedkoop is duurkoop: het contrast is duidelijk lager dan bij het B+W filter, dat identiek weergeeft als de testkaartfoto zonder filter.
ND-filters
Het Neutral Density (ND), zwart- of grijsfilter is een kleurloos, donker filter. Het neemt licht weg waardoor lange tot zeer lange sluitertijden ontstaan. Zodoende kunnen bewegingen in het onderwerp zoals stromend water, wuivend riet of voorbij glijdende wolken een onscherp, verzacht beeld opleveren. Zo wordt ishet ook mogelijk om hiermee bij helder zonlicht toch met grote diafragma-openingen met de bijbehorende kleine scherptediepte te kunnen werken. Dat kan noodzakelijk zijn bij een begrensde flitssynchronisatietijd tot bijvoorbeeld 1/250ste seconde en bij het filmen.
De bekende filtermerken hebben glazen of kunststof Neutral Density filters in hun assortiment. De glazen filters zijn er in schroef- en schuifmodel. Er zijn ND-filters met een vaste filterfactor, en variabele ND-filters waar je de sterkte kunt wijzigen door aan het filter te draaien. Veelgebruikte sterkten zijn met 4, 6 en 10 stops vertraging. Met een variabel ND-filter (B+W, Heliopan) ligt dat tussen 1-5 stops effectief. Let er op, dat er bij doordraaien van een variabel filter op een bepaald punt een lelijke donkere kruis- vorm door het beeld kan komen. Er is dus een kritische grens, markeer die. De vertragings- of filterfactor wordt op verschillende manieren uitgedrukt: als factor, bijvoorbeeld 16x voor vier stops, als ND 1.2 of bij B+W als 4 BL. Ook hier zijn weer kwaliteiten aan te wijzen. Heel onhandig als zo’n schroeffilter zich vast vreet in de schroefdraad van het objectief; je kunt dan immers geen normale fotografie meer beoefenen…
Gebruik van het ND-filter
Bij een ND-filter moet je scherpstellen vooraleer je het filter plaatst, omdat met filter het zoeker- of schermbeeld vaak te donker wordt om kritisch en zuiver scherp te stellen. Schuiffilters werken daarbij sneller. Omdat het filter licht blokkeert, wordt de sluitertijd langer. Zo neemt de overbekende ‘Big Stopper’ van LEE neemt 10 stops licht weg, waardoor een gemeten sluitertijd van 1/60 seconde met dit filter 16 seconden wordt. Benro levert een praktisch plastic kaartje met aangepaste sluitertijden mee, en uiteraard zijn hiervoor ook de nodige apps beschikbaar.
Bij ND-filters kunnen een iets onscherper beeld in de hoeken, vignettering en kleurzwemen voorkomen. Dergelijke kleurzwemen kun je naderhand corrigeren door op zo’n filter een aanpassingsprofiel in ACR te maken. Schuiffilters kunnen last hebben van zijdelingse lichtinval en daar worden allerlei afdichtingsoplossingen voor aangereikt. Dat probleem speelt niet bij de schroeffilters. Ook kunnen schaduwen diep zwart worden, met soms ruis tot gevolg. Belicht dus in Raw en zodanig dat belangrijke witte gedeelten nog nét niet overbelicht worden. Kijk vooral goed naar het effect. Bij watervallen, de branding en andere vormen van stromend water kan het vervagen zó sterk uitpakken dat het lijkt alsof we tegen lichtgrijze vlekken aan kijken. Volg je eigen smaak en niet de ‘wetten’ van sommige fotogoeroe’s!
Grijsverloopfilters
Grijsverloopfilters dienen om zeer lichte egale partijen af te donkeren zoals een lichte lucht. In de uitvoering van schuiffilters kun je de sterkte op smaak doseren: een wat donkerder lucht bereik je door het geleidelijk verlopende filter iets meer naar beneden te verschuiven in de filterhouder. Er zijn geleidelijker en abrupter begrenzingen (soft en hard) en zwakker en krachtiger uitvoeringen van 1, 2 en 3 stops. De harde filters kunnen ongewenste effecten veroorzaken, bijvoorbeeld als bomen, torens, schoorstenen en dergelijke boven de horizon uitsteken: deze objecten worden dan onnatuurlijk donker of zwart. Het is meestal lelijk als je het filtereffect overduidelijk terugziet in je opnames. Natuurlijk kun je filters combineren, over elkaar heen voor een sterkere werking of tegenover elkaar liggend om een lucht én de ondergrond af te donkeren. Let op over- straling en nevenbeelden. Houd de filters schoon en – de kunststof typen – krasvrij. De glazen grijsverloop filters zijn zoals gezegd zwaarder, duurder en breekbaar, maar hebben door hun hoogwaardige HD-glas en dito coatings een veel betere kwaliteit dan de kunststof filters.
Nieuwe namen
De oude filtermerken hebben het grote voordeel van hun wijd en zijd vertrouwde naam. Dat zal dan wel goed zijn, redeneert men. Maar door de media die wereldwijd opereren komen nieuwe namen tot ons. Importeurs die zich hebben laten overtuigen door de hoogwaardige kwaliteit, of een nieuwe visie op bestaande technieken, brengen die pro- ducten onder onze aandacht. Het internet doet de rest en de handel wordt actief.
Er is hier te weinig ruimte om aan alle merken royaal aandacht te besteden.
Benro Master serie filters
Een nieuwe speler op de filtermarkt is Benro. We testten de Landscape Pro Kit met de hoogwaardige Master Filters. Het filtersysteem is modulair opgebouwd. Je start met een los aan te schaffen adapter- of lensring, bijvoorbeeld voor een lens met een 77 mm filterdiameter. Vervolgens worden alle onderdelen aan de 100 mm filterhouder gekoppeld. Deze heeft afdichtingsrandjes tegen lichtlekkage en twee geleiders waar drie glasfilters van 100 mm in passen. Het meegeleverde 82 mm polarisatiefilter wordt in een aluminium adapterring geschroefd en is daarin draaibaar. Dit geheel gaat in de filter- houder, het wordt met twee bouten vastgedraaid. De kit is voor landschapsfotografie compleet te noemen: er zijn twee Soft Edge verloopfilters met respectievelijk 2 en 3 stops dichtheid en twee dito Hard Edge filters. Ook zit er een 10 stops ND-filter bij. De glasfilters passen in een luxe etui en het geheel gaat in een hard case beschermtas. Je zou er nog een 6 stops ND-filter bij kunnen aanschaffen.
NiSi
Het merk NiSi is een sterk opkomende speler op de high-end filtermarkt. Sinds kort wordt het door Transcontinenta geïmporteerd en we ontvingen een uitgebreide test-set met onder meer een filter voor drones! NiSi werkt met vier systemen in 70, 100, 150 en 180 mm. Laatstgenoemde bedient de ultragroothoek objectieven F4/11-24 mm van Canon en de F4/12-24 mm Art van Sigma. Ook het 150 mm System is voor ultragroothoeken ontwikkeld, zowel voor vaste brandpunten als zoomobjectieven. We ontvingen de veelzijdige S5 in een speciale tas die eventueel aan een statief of riem bevestigd kan worden. Er is een speciale adapter die over de vast aangebouwde zonnekap van de Nikon F2,8/14-24 mm of Tamron F2,8/15-30 mm klemt. In die adapter is een PRO-CPL, een groot polarisatiefilter opgenomen en daarvóór wordt een filterhouder voor twee schuiffilters geplaatst. Het verdraaien van dat polarisatiefilter gebeurt soepel met twee tandwieltjes. Het standaard V5-PRO filtersys- teem is zeer uitgebreid en heeft een houder- systeem voor drie glasfilters. Deze zijn van optisch glas (Schott H-K9L), anti-kras, anti- aanslag dankzij nano-coating en voorzien van multicoating tegen overstraling.
De Landscape Polarizer is de meest effectieve op dit moment en geeft zonder zwemen weer. Het Natural Night filter neemt kunstlichtzwemen in de nachtelijke steden weg. Verder zijn er tal van gradatiefilters, een Reverse GND gradatiefilter en alles wordt geordend in opbergmapjes en tasjes opgeborgen. De V5 Pro filterhouder Kit plus Landscape CPL voor het 100mm System kost 199 euro, en de NiSi Professional Kit voor 100 mm met een 15 stops infraroodwerend IR ND filter kost € 1150,-.
