Iconen in de fotografie: Julia Margaret Cameron

In deze serie plaatsen we een icoon uit de fotografie voor het voetlicht en vragen we een deskundige te vertellen wat deze fotograaf belangrijk maakt. Voor deze aflevering vroegen we Quentin Bajac, directeur van Jeu de Paume in Parijs, waarom Julia Margaret Cameron op de lijst met iconen in de fotografie thuishoort.

Julia Margaret Cameron wordt tegenwoordig gezien als een van de meest belangrijke en innovatieve fotografen van de negentiende eeuw. Ze was een pionier op het gebied van close-ups en nam bewust onscherpe foto’s omdat ze dat sprekender vond. Hoewel ze in haar eigen tijd gewaardeerd werd om de schoonheid en esthetiek van haar composities, werd ze tevens fel bekritiseerd om haar onconventionele technieken.

Arresting beauty

De Parijse galerie Jeu de Paume brengt hulde aan Julia Margaret Cameron (1815-1879), een pionier van de portretfotografie. Arresting Beauty toont haar vroege experimenten tot haar historische en literaire composities, haar figuratieve allegorieën en een indrukwekkende hoeveelheid portretten van tijdgenoten. Cameron werkte met de natte plaat collodiumtechniek en experimenteerde veel. Ze had een heel persoonlijke benadering van fotografie, waarin ze soft-focus en lange belichtingstijden gebruikte en imperfecties als krassen, vegen, vingerafdrukken op een innovatieve manier verwerkte.
Tussen 1864 en 1875 zou ze meer dan 1000 foto’s maken, internationaal tentoonstellen, een boek publiceren en een onafgemaakte autobiografie schrijven, Annals of My Glass House, die postuum werd gepubliceerd.

Julia Margaret Pattle werd geboren in Calcutta, India. In 1838 trouwde ze met Charles Hay Cameron. Het echtpaar vestigde zich in Ceylon (het huidige Sri Lanka), waar Charles koffieplantages verwierf. Toen hij in 1848 met pensioen ging, verhuisden ze met hun kinderen naar Engeland. In Londen raakte Cameron bevriend met diverse dichters, schilders en schrijvers die bijdroegen aan de culturele en artistieke geschiedenis van het Victoriaanse Engeland. In 1860 verhuisden de Camerons naar Isle of Wight, waar ze al snel eenzelfde culturele groep vrienden om zich heen creëerde. Zij kreeg op haar 48e haar eerste camera cadeau. Binnen iets meer dan tien jaar heeft zij haar opmerkelijke oeuvre gecreëerd. In 1875 keerde ze terug naar Sri Lanka, waar ze 4 jaar later overleed.

De tentoonstelling is in drie delen opgezet. Het eerste deel verkent Camerons visionaire begin en opent met haar eerste portret van het jonge meisje Annie Philpot. De foto’s uit die begintijd kondigen Camerons kenmerkende stijl al aan: het gebruik van een soft-focus die een zekere onscherpte en daardoor een schijn van beweging gaf aan de contouren; de close-ups van haar modellen en een voorliefde voor menselijke figuren.

Het tweede deel is gewijd aan de vele portretten die Cameron maakte. Ze fotografeerde vrouwen, kinderen, familieleden en leden van de huishouding. Onder de mannelijke portretten zijn enkele van de meest eminente schrijvers, wetenschappers en kunstenaars van die tijd, zoals astronoom John Herschel, wetenschapper Charles Darwin, de dichter Alfred Tennyson, en kunstenaar George Frederic Watts.

Als derde zijn de Bijbelse en/of thematische scènes te zien. Cameron ensceneerde figuren en episodes uit de Bijbel, de klassieke mythologie en literaire werken zoals van Shakespeare, Milton en Tennyson. Haar serie Idylls of the King naar Tennyson was hierbij haar meest ambitieuze onderneming op het gebied van narratieve enscenering. Daarvoor wist zij niet alleen familie, vrienden en de dienstbodes, maar ook haar gasten en zelfs dorpsbewoners te strikken.

Julia Margaret Cameron: Arresting Beauty
t/m 28 jan 2024 | Le Jeu de Paume
1, Place de la Concorde, Parijs (Fr)
jeudepaume.org

Boekenlijst

Wolf, Sylvia, et al., Julia Margaret Cameron’s Women, ISBN 9780300077810
Colin Ford, Julia Margaret Cameron: A Critical Biography, ISBN 9780892367078
Springer, Lisa; Weiss, Marta, Julia Margaret Cameron: Arresting Beauty, ISBN 9780500480861

Quentin Bajac over Julia Margaret Cameron

Quentin Bajac is een Franse museumconservator en kunsthistoricus gespecialiseerd in de geschiedenis van fotografie. Hij is directeur van Jeu de Paume in Parijs.
“De tentoonstelling, geproduceerd door het Engelse Victoria and Albert Museum, bestaat voornamelijk uit werken afkomstig uit de eigen collecties. Aan de Parijse editie heb ik zo’n 20 foto’s van Julia Margaret Cameron toegevoegd; bruiklenen uit de Bibliothèque nationale de France, het Musée d’Orsay en het Maison Victor Hugo. In 1985 was er een tentoonstelling over Cameron in Parijs, en verder zijn er natuurlijk beelden van Cameron in thematische of groepstentoonstellingen te zien geweest, maar dit is haar eerste grote retrospectief. Er zijn een kleine 110 foto’s te zien, verdeeld in 3 delen. Het eerste deel gaat over het eerste jaar van haar fotografie. Dan zijn er twee hoofddelen: portretten en de toneelscènes.

Tegenwoordig houden we van haar toneeltaferelen en picturale groepsportretten, maar in die tijd werden ze veelal niet geaccepteerd. Sommige mensen vonden ze geweldig, maar er waren ook veel critici die vonden dat fotografie niet die kant op moest gaan, dat fotografie zich bij ‘echte’ onderwerpen moest houden en niet moest proberen te concurreren met schilderkunst met religieuze of historische onderwerpen. Die critici zijn de hele twintigste eeuw gebleven. Het is pas vrij recent, pas vanaf de jaren zeventig of begin jaren tachtig, dat haar toneeltaferelen, haar fantasierijke onderwerpen en de allegorische composities echt werden geaccepteerd en werden vergeleken met geënsceneerde fotografie die op dat moment door mensen als Cindy Sherman werden gemaakt. Maar in het begin van de twintigste eeuw werd Cameron alleen gezien als portrettist; haar meer picturale beelden werden volledig onderbelicht.

Julia Margaret Cameron was de oudtante van Virginia Woolf. De schrijfster publiceerde een verzameling van Camerons werk en schreef meerdere malen over haar. In de tentoonstelling is een opname te beluisteren, ingesproken door de Franse actrice Clémence Poitier. Zij leest een tekst voor die Virginia Woolf over Cameron heeft geschreven. Het is een fascinerende en geestige tekst, die een goed beeld geeft van hoe deze bijzondere vrouw moet zijn geweest.

Julia Margaret Cameron begon pas met fotograferen op haar 48e. Dat ze zo laat begon, is vrij ongewoon in de geschiedenis van de fotografie. Ze was natuurlijk een vrouw en had al 6 kinderen opgevoed voordat ze zich op de fotografie toelegde. Hoewel we nu weten dat haar interesse in fotografie minder plotseling ontstond, dan ze in haar kleine autobiografie verklaarde, omdat ze waarschijnlijk al voor 1864 samenwerkte met een van de grote Britse fotografen Oscar Gustave Rejlander. Ook was ze al jarenlang bevriend met John Herschel, met wie ze onder meer correspondeerde over de nieuwste ontwikkelingen in de fotografie. Maar pas in 1864 begon ze zelf te fotograferen.

Wat verbazingwekkend is, en ik denk ook een van de lessen van de tentoonstelling, is dat ze vanaf het allereerste begin haar stijl en haar onderwerp al vindt. In feite zit er in de volgende 10 jaar geen echte ontwikkeling in haar werk, omdat alles er al vanaf de eerste maand is. Het zit allemaal al in haar eerste portret, van Annie Philpot.

Cameron was erg vernieuwend. Ze vond het gevoel en de sfeer van de foto’s belangrijker dan de techniek. Dat was nogal moeilijk te begrijpen voor de fotografische kringen van haar tijd, waarin alles draaide om de technisch perfecte foto, de foto als perfecte registratie van de werkelijkheid. Vandaag de dag hebben we het gevoel dat ze alom erkend wordt en dat ze beschouwd wordt als een van de grootste fotografen van de negentiende eeuw, en misschien zelfs als een van de grootste fotografen ooit. Maar dat was niet het geval tijdens haar leven en ik vind het belangrijk dat het publiek dit begrijpt.
Daarom laten we aan het begin van de tentoonstelling een aantal citaten en voors en tegens zien, waaronder vooral kritiek uit fotografische kringen toen ze begon met fotograferen. Destijds werd ze zwaar bekritiseerd vanwege wat ze ‘haar gebrek aan techniek’ noemden. Want het ging haar niet om de techniek te perfectioneren. Ze zei dat ze haar eigen techniek had, en meer bezig was met gevoelens uitdrukken en een zo mooi mogelijk beeld maken. Ik denk dat ze hier heel modern in was.

Haar collega-fotografen legden er altijd de nadruk op dat ze niet goed was in techniek omdat ze een vrouw was. Dat ze een mannelijke technicus zou moeten inhuren om haar te helpen perfecte beelden te maken. Dat ze een vrouw was, in veel opzichten onconventioneel en volledig opgaand in haar fotografische werk, maakt haar heel interessant voor ons vandaag. Cameron maakte deel uit van het victoriaanse establishment en was een christelijke vrouw. Toch wordt ze vandaag de dag beschouwd als een soort bohemien kunstenares. Mensen zoals Patti Smith en Nan Goldin verwijzen naar haar. Het is echt interessant hoe anders men in de loop der tijd naar haar werk, en ook naar Julia Cameron zelf, is gaan kijken.

Nadat ze in 1875 Engeland verliet en terugkeerde naar Sri Lanka, fotografeerde ze ook de mensen daar, vooral boeren die waarschijnlijk op de plantages werkten. Dit materiaal is zeldzaam, ze heeft daar niet veel foto’s meer gemaakt. Waarschijnlijk omdat ze moeite had om aan fotomateriaal te komen.
Dit is een aspect van haar werk dat vaak over het hoofd wordt gezien. Ik ben erg blij dat we 4 vier foto’s uit die periode 1875-79 kunnen laten zien.
Er bestaat een oeuvre-catalogus die ongeveer 1200 beelden van haar opsomt. Wat bijzonder is, is dat alle foto’s met mensen zijn. Er zit niet één landschap, geen één stilleven of zelfportret bij, in haar hele oeuvre niet. Ze richtte zich echt alleen op de menselijke figuur, dat is heel ongebruikelijk voor een fotograaf.

Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus. Ik denk dat het een goede introductie tot haar werk is. De beelden uit de tentoonstelling zijn gereproduceerd, meestal begeleid met een korte tekst. Marta Weiss, een van de beste geleerden over Julia Margaret Cameron van dit moment, heeft een heel goed essay geschreven. Ook staat er een nieuwe vertaling in van haar autobiografie Annals of my Glass House, naar aanleiding van de transcripties van het Victoria and Albert Museum. Het boek gaat niet alleen over haar werk en stijl, maar ook over wat voor vrouw Cameron was en hoe ze leefde.”

Dit artikel is eerder verschenen in Focus 10
In deze reeks over iconen in de fotografie verschenen eerder:
Richard Avedon
Peter Lindbergh
Nan Goldin
De reeks over iconen wordt met elke Focus aangevuld