Erik Hijweege – Spreeuwendans

Meestal reist Erik Hijweege voor heftige stormluchten en andere natuurbeelden naar het buitenland, maar tijdens de coronaperiode kon dat niet. Een bevriende medefotograaf, Johannes Bosgra, nam hem mee naar Friesland om daar bijzondere ‘stormachtige luchten’ vast te leggen, namelijk die van spreeuwen zwermen.

Door

Jannie de Kruijff

27 oktober 2023

Erik Hijweege (1963) is al jaren gefascineerd door de natuur en haar overweldigende kracht. In de Verenigde Staten reisde hij lange tijd rond als tornadojager en maakte foto’s van de onheilspellende luchten en van het natuurgeweld waar deze een voorbode van zijn. Ook legde hij de grootste watervallen ter wereld vast. “De heftigheid van de natuur en de nietigheid van de mens. Het overdondert en het maakt je heel klein”, vertelt Erik. “Dat maakte ik voor het eerst mee in 2006, toen ik begon met stormjagen. Dat je ergens op het platteland bent en er zo’n wolkboogje begint te draaien. Dat is zo indrukwekkend en ook wel verslavend. En die verslaving had ik ook weer bij de spreeuwen. Want het begon eigenlijk met één avond, maar de volgende avond stond ik er weer en de avond erop weer. En ze bleven maar komen, honderdduizenden van die vogeltjes, het zijn echt wolken. En heftigheid. Het gaat allemaal van links naar rechts en van boven naar onder. Over je heen en nog een keer over je heen. Ik ben nog nooit zo ondergescheten.”

Nibelungen
In zijn nieuwste project Nibelungen legt Erik Hijweege het vogelspektakel vast dat tijdens de wintermaanden tegen de schemering plaatsvindt. Tien- tot honderdduizenden spreeuwen zweven dan samen door de lucht voordat ze gaan slapen. Het plotselinge zwenken van een spreeuwenzwerm duidt er meestal op dat er een roofvogel in de buurt is. Hoewel het lijkt of zo’n spreeuwenwolk alle kanten opschiet, houden de vogels onderling toch zeker wel een halve meter afstand. Er is geen leider in de groep, ieder vogeltje let op de zeven vogeltjes om hem heen, waardoor ze heel snel kunnen keren en niet botsen. Tijdens hun dans in de lucht ontstaan er vormen waarin je dierfiguren zou kunnen herkennen. Een enkele spreeuw zou niet veel kans maken tegenover een slechtvalk of een havik, maar een spreeuwenwolk zorgt voor veiligheid. Wanneer een roofvogel in een zwerm duikt, komt hij er meestal onverrichter zake weer uit. “Zo’n valk weet ook niet wat hij moet pakken in die wolk. Dat is echt keuzestress.”

Erik ging met Johannes op stap tijdens de lockdown in 2021. Ze gingen naar de rand van Houtwiel, boven Leeuwarden. “Daar is veel riet en dat vinden ze prettig om in te slapen. Meestal waren we er eind van de middag, vanaf een uur of vijf tot iets van zeven uur, dan snel weer in de auto terug naar Amsterdam om voor de avondklok binnen te zijn. Tijdens de schemering zie je uit allerlei windrichtingen plukjes spreeuwen komen aanvliegen, en dat zwelt dan aan tot een megagrote groep. Het is echt een ritueel voor het slapen gaan, heel fascinerend. Op het moment dat er een roofvogel in de lucht is, ontstaan de meest bizarre figuren. Een zeehond of een kat en een eend en weet ik wat allemaal. Het is maar net wat je erin ziet natuurlijk, maar heel bijzonder. We hebben ook wel eens gehad dat er geen slechtvalk in de lucht was. Dan heb je gewoon een hele lucht vol spreeuwen. Vanuit de commerciële fotografie ben ik gewend om dingen ook in scène te zetten. Dan dacht ik wel eens: misschien moet ik maar een valk inhuren, om wat vorm in die massa te krijgen, haha. Maar de volgende avond kunnen er gewoon weer valken zijn. Ik ben ook wel eens in Leeuwarden blijven slapen, om de spreeuwen de volgende ochtend allemaal te zien opstijgen. Dan zie je opeens een grote wolk uit dat riet omhoog komen, waarna ze allemaal weer snel hun eigen kant op te gaan.”

Zwermen
Waar je spreeuwenzwermen kunt aantreffen, is volgens Erik Hijweege vooral een kwestie van sociale media in de gaten houden. “Als je op Facebook ‘spreeuwendans’ intikt, vind je altijd wel groepen die zeggen ‘ze zijn er weer. Je moet daar zijn, of daar.’ Dat is eigenlijk de snelste manier om te zien waar je moet zijn als je geen mensen kent die je erover kunnen tippen. Soms heb je ook gewoon pech, dan sta je ergens en zie je ze drie kilometer verderop uit de lucht neerstrijken. Je kunt het nooit met zekerheid voorspellen, het blijft Moeder Natuur. Maar ik moet zeggen, over het algemeen waren we redelijk op de goede plek. Het is ook niet zo dat het zich ieder jaar op dezelfde plek afspeelt. Dit jaar waren er bijvoorbeeld in Houtwiel helemaal geen spreeuwen en ben ik naar Zalk geweest, vlakbij Zwolle. De zwermen komen trouwens niet alleen op het platteland voor, ook in de stad. Ik zag filmpjes van enorme zwermen boven Zwolle. In mijn foto’s zit bijna geen horizon, alleen maar lucht, omdat ik het mooi vind om er bijna een abstracte foto van te maken. Dat je bijna niet weet waar je naar kijkt; pas als je dichterbij komt, zie je dat die puntjes en streepjes allemaal vogels zijn. Op het moment dat je een horizon laat zien, is het meteen duidelijk. Dan zie je gelijk de fenomenale grootte van zo’n zwerm.”

Erik Hijweege probeert altijd bij elk nieuw onderwerp de juiste techniek, camera en het geschikte afdrukproces te kiezen. “De spreeuwen zijn allemaal op FujiFlex geprint, dat is een heel contrastrijk papier. Een klein onderdeel van de serie zijn flight-studies, dat zijn weer fotogravures. De meeste foto’s heb ik gemaakt met een redelijk snelle belichtingstijd van zo’n 125 seconden. Het zijn natuurlijk vliegende vogels die ik scherp wil vastleggen. Ik heb ook een paar keer geëxperimenteerd met langere tijden, dan krijg je van die strepen. Ook mooi, maar ik vind toch de grafische vorm van zo’n vogeltje het leukste. Vanwege de schemer moest ik wel met open diafragma fotograferen en met hoge ISO-waarden werken. Daarom heb ik er ditmaal voor gekozen om op kleinbeeld te werken met een Sony-camera. Het is lekker ‘rondrennen’ met de camera en de lucht afscannen, totdat je iets moois ziet. Ik heb ook een filmpje van de zwermen, dat heb ik wel vanaf statief gedaan. Bij filmen houd ik ervan om de camera niet te bewegen. Laat het spektakel maar voor de camera gebeuren. Een vriend van mij, Markus Ravenhorst, heeft er muziek bij gemaakt. Hij appte mij: ‘Ik vind dat ene vogeltje buiten de groep zo zielig.’ Ik zei: ‘Nou Markus, dat is de slechtvalk, die is niet zielig.’”

Expositie
Op 29 september verschijnt het boek Spreeuwendans. De gelijknamige tentoonstelling in Natuurmuseum Fryslân opent een dag later. “De expositie loopt een dikke 3 maanden en het merendeel van de serie zal er te zien zijn. De foto’s zijn allemaal 1,50 en soms zelfs 1,80 meter breed. Het zijn enorme beelden. De film wordt ook continu vertoond. En wat heel leuk is: er komen verschillende opgezette spreeuwen uit de museumcollectie bij de foto’s te hangen en er zijn activiteiten voor kinderen waarin het zwermgedrag van spreeuwen uitgelegd. Het wordt echt een museale show.”