Bertien van Manen wordt gezien als een van de vernieuwers van de documentaire fotografie. Ze fotografeert met name mensen in hun persoonlijke leefomgeving, op plekken die maatschappelijk in transitie zijn. Haar foto’s zijn niet vooraf bedacht of geënsceneerd, maar terloops, poëtisch, intiem en eerlijk. Het lukt haar telkens heel dicht bij de geportretteerden te komen.
In deze tentoonstelling staat een terugkerend onderwerp in het werk van Bertien van Manen centraal: het dagelijks leven in mijnwerkersgemeenschappen. Het heeft een link met haar eigen achtergrond; van Manen groeide op in Heerlen, het voormalige centrum van de Oostelijke Mijnstreek, waar haar vader werkte als ingenieur voor de Staatsmijnen.
De titel Gluckauf is de groet waarmee mijnwerkers over landsgrenzen heen elkaar een veilige terugkomst van onder de grond wensten. De eerste fotoserie die van Manen maakte over mijnwerkers en hun families, is Yorkshire (1979). De serie laat, in plaats van een heroïsch beeld van het harde mijnwerkersleven, portretten zien van inwoners van de mijnwerkersgemeenschap, aarzelend poserend of terloops vastgelegd tijdens een dagelijkse bezigheid. Voor de serie Moonshine (1985-2013) reisde Van Manen af naar de Amerikaanse Appalachen in onder andere Kentucky en West-Virginia.
In deze regio werkten vrouwen samen met hun mannen in de mijnen. Van Manen ontmoette hier het echtpaar Mavis en Junior, bij wie ze over een periode van bijna dertig jaar meerdere malen voor lange tijd verbleef. Dit leverde persoonlijke, eerlijke en intieme beelden op. Van stiekeme wilde feestjes waarbij de illegaal gestookte lokale whisky – moonshine – rijkelijk vloeide, geboortes in de familie en ruzies, tot de dagelijkse huiselijke taferelen.
Ook zijn er foto’s te zien die Bertien van Manen maakte in de stad Most in voormalig Tsjecho-Slowakije en in Siberië. De stad Most moest in de jaren 80 in zijn volledigheid plaatsmaken voor de aanleg van een mijn. Vlak na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in de jaren 90 reisde Bertien naar Apanas in Siberië. Hier fotografeerde zij mijnwerkers, terwijl filmmaker Michael Pilz haar volgde voor zijn film Let’s Sit Down Before We Leave (1995). Parallel aan de tentoonstelling verschijnt het boek Gluckauf (Fw: Books) met nog niet eerder in boekvorm gepubliceerde foto’s.
Bertien van Manen – Gluckauf
t/m 3 sep | SCHUNCK
Bongerd 18, Heerlen, schunck.nl
