We staan op twee kilometer van de stad, tijd om de kogelvrije vesten aan te doen en tegelijk wissel ik nog de film van mijn Widelux panoramacamera. Er zaten nog drie beelden op de rol, maar als er straks veel gebeurt, duurt het wisselen te lang. Aan de horizon kringelt de rook op als van een sigaret op een schoteltje. Joost, de filmmaker, kijkt me vertwijfeld aan: “Klaar, ouwe?” En ik weet het: volgens oud-Amsterdams gebruik betekent ‘ouwe’ niet echt oud. Maar ineens voelt het zo.
We nemen nog een keer de ontsnappingsroute door en de wagen rolt naar de rook toe. Als we de stad binnenrijden, worden we opgeschrikt door enorme explosies: opgelucht! Het is ‘uitgaand’ vuur vanaf de Oekraïense stellingen. Het stadje ligt letterlijk tussen de frontlijnen in, om er te komen, begeef je je letterlijk tussen twee vuren. Niemandsland. Ik probeer me voor te stellen wat het effect is van deze sissende granaten. Veel Russen zijn geronseld onder dwang, een volgende groep verliezers in dit armageddon. Yakiv, onze chauffeur, stuurt door de diepe moddersporen. Het heeft veel geregend, en vastzitten is het laatste wat je hier wilt meemaken. Ik trek het riempje van mijn helm (inmiddels voorzien van een GoProcamera, die alles filmt voor de documentaire) wat strakker onder mijn kin.
Ik denk aan de gesprekken die ik een week geleden had met fotografen Alexander Chekmenev en Daniil Russov. Oekraïners, die hun eigen oorlog vastleggen. We spraken niet alleen over de oorlog, maar aten vis, bekeken foto’s en wisselden dokatips uit. Veel Oekraïense fotografen werken nog analoog, echte zilverprints! Die week geleden was een andere wereld. Bakhmut in Oekraïne is de plek waar de oorlog samenkomt, waar de strijd plaatsvindt om het prestige van zowel de Russen als de Oekraïners, met als inzet de burgers die er nog in hun huizen en kelders wonen. Voorzichtig rijden we de woonwijken van Bakhmut binnen. Links van ons zijn nieuwe inslagen geweest. Terwijl mensen met tasjes dicht langs de muren wegvluchten en groepjes zwerfhonden in paniek de straat over rennen, besef ik dat we onderdeel van dit gevaar moeten worden om het vast te kunnen leggen. De enige manier om deze foto te maken, is Robert Capa’s regel: er dichtbij staan. De wagen wordt verstopt voor Russische drones en we gaan te voet verder, Yakiv verplaatst af en toe de auto, zodat hij altijd dichtbij is.
Een man aan de straatkant wenkt ons; in de tuin achter zijn huisje ligt een oude vrouw. “Ze is gewond”, stamelt hij. In een enkele blik herken ik dat medische hulp hier te laat komt en ik zie in zijn ogen dat hij dat ook weet. Ik probeer zijn ongeloof vast te leggen. Onze auto trekt intussen aandacht: de meeste auto’s staan hier stil, zonder benzine. Een volgende man fietst ons voor naar een andere plek waar een granaat is neergekomen. Mensen staan op straat, hun buren zijn omgekomen. Twee doden liggen in de straat; voetgangers passeren de lichamen alsof er niets aan de hand is. Het gevaar lijkt geweken, totdat we in de verte een serie doffe knallen horen en iedereen begint te rennen. We vluchten een huis in terwijl de granaten om ons heen inslaan. Dan ineens is het weer stil, doodstil.
Deze column komt uit Focus december 2022
nationale kranten en tijdschriften.){kind=link}