We rijden snel, veel te snel om te zigzaggen op de landweg waar de vele mortieren diepe gaten hebben geslagen, maar de commandant kent het patroon en calculeert de risico’s. ”Het is dit, of beschoten worden,” klinkt het laconiek. In mijn ooghoek zie ik onder de bomen een tank staan, vrijwel onzichtbaar; Oekraïners zijn een meester in het verstoppen van hun zware wapens. Een stukje verder staat in de berm een houten soldaat, als een soort vogelverschrikker, om de Russische drones te misleiden. De weg zingt onder de wagen, het warme asfalt is ingedrukt door het gewicht van de vele tanks. De rupsbanden creëren een huilend patroon. Alsof de weg weet wat gaat komen.
Ik ben weer terug in Oekraïne. In Kharkiv, de tweede stad van het land, op een steenworp van Rusland en een juweel op de kroon van Vladimir Poetin. De stad, met of zonder leven – dat maakt hem niet uit. Met de granaten die uit de lucht vallen, is het vooral een loopgravenoorlog, dodelijker dan voorheen, de techniek staat voor niets.
Een heel andere Vladimir leunt op een stok en staat voor zijn huisje in Slatyne, een dorpje dat zich plotseling op de frontlijn bevindt. We kunnen elkaar niet verstaan, maar zijn lippen trillen. Als hij voor mij uit schuifelt, kom ik zijn vrouw Luboiv in de deuropening tegen, dolblij dat ze mensen ziet. Luboiv haalt tomaten uit de moestuin en Vladimir begint ontroostbaar te huilen. Om hen heen zijn de huizen gebombardeerd en het lijkt een kwestie van tijd eer de Russische roulette hen uitkiest. Dit alles in de naam van nationalisme of ’speciale operatie’. Familie aan de andere kant van de grens is nu de vijand: dit is ook een burgeroorlog. Ik maak een portret van hun angst.
In Donbas, vlakbij Siversk, woont Egor van negen jaar met zijn familie tussen de frontlinies in, precies in de vuurlijn van de granaten. Het gezin heeft vier kinderen, van vier maanden tot elf jaar oud. Weggaan is moeilijk, want ze hebben een varken, een koe en een moestuin. Egor zit vooral binnen vanwege het constante gevaar; al zijn vrienden zijn vertrokken. Hij weet de types, de afstand en het kaliber van de granaten feilloos te benoemen; hij herkent ze aan het geluid waarmee ze worden afgeschoten en daarna over hun huisje vliegen.
”Wat moet je in een oorlog?” Een vraag die ik vaak mag aanhoren. Ik bevind mij midden in het slagveld van tegenstrijdige belangen, van oncontroleerbaar nieuws en halve waarheden. De reden is precies dát: een oorlog versla je nu eenmaal niet vanaf de zijlijn. En ondanks de beste bedoelingen en analyses gaat het niet om politiek belang, wapenarsenalen of grondstoffen, maar om mensen, van wie zowel verleden als toekomst wordt uitgewist. Reden genoeg om te zijn waar ik nu ben, ook als het niet meer op de voorpagina staat.
Deze column komt uit Focus september 2022
