Uitputting van auteursrecht
De uitputting van het auteursrecht is geregeld in artikel 12b van de Auteurswet. Artikel 12b Auteurswet luidt als volgt: “Indien een exemplaar van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst door of met toestemming van de maker of zijn rechtverkrijgende voor de eerste maal in een van de lidstaten van de Europese Unie of in een staat die partij is bij de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte in het verkeer is gebracht door eigendomsoverdracht, dan vormt het anderszins in het verkeer brengen van dat exemplaar, met uitzondering van verhuur en uitlening, geen inbreuk op het auteursrecht.”
Uitputting wil eigenlijk zeggen dat een fotograaf geen bezwaar meer mag maken tegen verdere distributie van een door hem verkocht exemplaar van zijn foto. Als een fotograaf een foto verkoopt, heeft hij dus geen zeggenschap meer over de verdere verspreiding van deze foto.
Uitputting geldt alleen voor de distributie van het werk. De andere auteursrechten van de fotograaf zoals het maken van bewerkingen of het openbaarmaken van het werk, zijn niet vatbaar voor uitputting. Het is dus bijvoorbeeld toegestaan om een foto te kopen en deze door te verkopen aan een derde, maar het is niet toegestaan om de foto te bewerken en deze vervolgens online te publiceren.
Echter niet elke openbaarmaking van een foto zorgt ervoor dat de foto rechtmatig (dat wil zeggen: door of met toestemming van de fotograaf) in het verkeer is gebracht. Wanneer een werk is verbreid is het namelijk niet rechtmatig in het verkeer gebracht.
Verbreiding van een werk
Verbreiding van een werk betekent verspreiding van het werk op beperkte schaal en is te vinden in artikel 12 lid 1 onderdeel 2 van de Auteurswet. Hieronder valt bijvoorbeeld het laten circuleren van een foto onder een klein groepje vrienden, familie of collega’s. Een werk dat verbreid is, wordt niet geacht rechtmatig in het verkeer gebracht te zijn, waardoor het auteursrecht op dat exemplaar niet uitgeput raakt. Interessant is de vraag of het auteursrecht ook is uitgeput op het moment dat foto’s worden geschonken aan iemand in plaats van verkocht, of dat er in dat geval juist sprake is van verbreiding van het werk. Die vraag heeft het gerechtshof Amsterdam op 30 juli 2019 1 beantwoord.
Gerechtshof Amsterdam
Feiten
In deze zaak ging het om een (kunst)fotograaf, die ik voor het gemak – en omdat het arrest (vrijwel) geheel geanonimiseerd is – Pietje noem. In 2012 heeft Pietje ten behoeve van een tentoonstelling in New York opdracht gegeven tot het afdrukken van 37 foto’s aan Souverein bv. Van de 37 foto’s (de Unseencollectie) zijn twee afdrukken gemaakt. De eerste set is tentoongesteld in New York. Op de achterkant van de tweede set heeft Pietje geschreven: ‘From Pietje to Mr. De Zwaan’. Mr. De Zwaan is bestuurder van Souverein.
Aangezien Pietje niet genoeg geld had voor het afdrukken van de foto’s heeft Pietje met Mr. De Zwaan – bij wijze van vriendendienst – afgesproken dat Mr. De Zwaan in ruil voor het afdrukken van de foto’s gesigneerde prints zou krijgen. Deze gesigneerde prints heeft Mr. De Zwaan op enig moment doorverkocht toen Souverein zich in zwaar weer bevond. Pietje is van mening dat het doorverkopen van deze foto’s een schending van zijn auteursrechten is.
Relevante rechtsvraag
Het geschil spitst zich toe op de vraag of de overdracht van de tweede set afdrukken van de foto’s door Pietje aan Mr. De Zwaan kan worden gezien als het in het verkeer brengen van bedoelde foto’s in de zin van artikel 12b Auteurswet en daarmee het distributierecht is uitgeput, waardoor Pietje zich niet tegen de verkoop van de foto’s kan verzetten.
Beoordeling door het hof
Volgens het hof moet deze vraag positief worden beantwoord. Het uitgangspunt is dat de eigendomsoverdracht van de foto is aan te merken als het in het verkeer brengen daarvan en daardoor tot uitputting van het distributierecht leidt. Dit is in beginsel niet anders als het werk niet is verkocht maar geschonken, en/of is voorzien van een persoonlijke opdracht aan degene aan wie het werk wordt overgedragen. Ook dan is volgens het hof voldaan aan de voorwaarden die artikel 12b Auteurswet stelt voor uitputting van het distributierecht betreffende de foto.
In dit geval is er ook geen sprake van een overdracht in beslotenheid, waarbij geen publiek aanwezig was. Het betrof hier namelijk een overdracht aan Mr. De Zwaan, die ten behoeve van Pietje een (professionele) dienst had geleverd. De foto’s zijn namelijk niet louter uit vrijgevigheid, maar eerder ter compensatie van het printen gegeven.
Er kan in de gegeven omstandigheden ook niet worden aangenomen dat slechts sprake was van verbreiding van het werk van Pietje. Dat zou namelijk impliceren dat Pietje alleen beoogd zou hebben – voorafgaand aan een eventuele verdere openbaarmaking daarvan – op vertrouwelijke basis aan een beperkt gezelschap een voorproefje van zijn werk te geven. Dat de overdracht van de foto’s aan Mr. De Zwaan als zodanig kan worden gekwalificeerd valt niet aan te nemen. Want ten tijde van de overdracht van de foto’s aan Mr. De Zwaan werd het werk door Pietje al (openbaar) tentoongesteld in New York.
Wat valt er van dit arrest te leren?
Uit dit arrest volgt dat het voor uitputting van het auteursrecht niet relevant is of een foto is verkocht of geschonken. Daarnaast wordt een schenking niet als zodanig gekwalificeerd als iemand daarvoor eerst een tegenprestatie heeft verricht. De schenking is in dat geval niet uit louter vrijgevigheid gebeurd, waardoor het auteursrecht alsnog is uitgeput.
Uiteraard blijft het wel mogelijk om foto’s aan bekende te schenken, zonder dat daarmee direct het auteursrecht is uitgeput. Hierbij is het wel van belang dat het echt gaat om een overdracht in beslotenheid. Indien de foto’s aan heel veel mensen worden geschonken, kan het auteursrecht natuurlijk in dat geval nooit zijn uitgeput.
Mocht zich bij jou een situatie voordoen waarbij foto’s, zoals in dit arrest, worden geschonken als tegenprestatie van een vriendendienst en wil je voorkomen dat deze foto’s vervolgens worden doorverkocht, dan is het verstandig om dit schriftelijk met elkaar af te spreken. Hiermee voorkom je dat jouw (exclusieve) foto’s worden doorverkocht en vrij rondcirculeren.
Noten
- Gerechtshof Amsterdam 30 juli 2019, ECLI:NL:GHAMS:2019:2812.
