Anno 2019 is het bewust inzetten van beeldtaal bijna synoniem aan verregaand visual storytelling. “Veel fotografen die zich bij ons inschrijven, zowel amateurs als (semi)professionals, zijn helemaal nog niet zo bewust bezig met beeldtaal. Ze willen graag de diepte in maar ze weten niet goed hoe”, aldus docent en fotograaf Koen Verjans. Hoe kan ik mijn creativiteit ontwikkelen en een portfolio opbouwen? Hoe zorg ik ervoor dat de toeschouwer langer blijft stilstaan bij mijn beelden? Dat zijn de vragen waarmee de hedendaagse fotograaf worstelt. Forum BEELDtaal geeft daar een antwoord op. Verjans: “We doen dit vanuit 180 jaar fotografiegeschiedenis en door de cursist terug te brengen naar zichzelf. De antwoorden liggen namelijk in elk van ons.”
Ontsluitertijd
Het is niet vanzelfsprekend dat je, puur omdat de techniek voorhanden is, met beeldtaal uit de voeten kunt. Sterker nog, er wordt meer gefotografeerd dan ooit en de gemiddelde smartphone heeft een betere camera dan waarmee menig digitaal professional ooit begon. Maar er heerst een enorme ‘beeldtaal-armoede’. Fotografie-opleidingen op de vrije markt focussen nog steeds op het ontwikkelen van technische vaardigheden. Dat is heel handig, maar voor visuele verhalenvertellers en creatieve beeldenmakers begint de fotografie dan pas. “Vergelijk het met wanneer je je eerste woorden leert. Daarmee kun je zinnen maken, maar niet per se een zinvol gesprek voeren. Wil je als fotograaf betekenisvol bezig zijn dan kom je uit bij de creatieve inhoud en culturele storytelling. Daar ligt onze passie en focus”, zegt kunstenaar, fotograaf en docent Jorgen Polman.
Enfants terribles
Om het spreekwoordelijke gat in de markt te dichten, richten Polman en Verjans in 2015 Forum BEELDtaal op. Beiden hebben een groot hart voor het vak en maakten al beelden sinds ze een camera kunnen vasthouden. Koen Verjans valt al op zijn dertiende voor het eerst in een ‘fotografie-gat’. De kloof tussen wat hij in zijn hoofd heeft – zijn mentale plaatjes – en wat hij met zijn camera kan vastleggen, blijkt moeilijker te dichten dan welk gat in de markt dan ook. Bij de lokale fotoclub staat hij vanwege zijn experimentele stijl te boek als een – sympathiek – enfant terrible: zijn beelden wakkeren standaard de discussie aan. Zelf denkt hij, wanneer hij het zoveelste plaatje op de harddisk zet: waarom doe ik dit eigenlijk, wat is de zin hiervan? Om boven de mooie plaatjes te kunnen uitstijgen, gooit Koen het roer radicaal om: afval wordt zijn nieuwe focus. Met behulp van beelden wil hij de wereld de omvang van het afvalprobleem duidelijk maken. Via het cursusinstituut Art Delicious komt hij Jorgen Polman tegen, die hem bewuster maakt van hoe beeldcommunicatie werkt. En zo vindt Verjans zingeving in de beeldtaal. Zich die taal eigen maken en de rijkdom ervan verspreiden wordt zijn nieuwe missie. Dat hij daarin gegroeid is, blijkt uit zijn lidmaatschap van de Bondsmeesterklasse, die een zeer strenge ballotage kent; hierop volgde een publicatie van zijn serie AdWorkx in het NRC Handelsblad en deelname aan een groepstentoonstelling in het Nederlands Fotomuseum.
Jorgen Polman begint zijn fotografie-carrière aan de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten in Hasselt. Als kunstenaar heeft hij jarenlang gezocht naar de geschikte vorm binnen zijn eigen beeldenwereld. Wanneer hij deze vindt, verandert ironisch genoeg zijn focus. Polman ontdekt dat het doorgeven van zijn kennis en mensen inspireren essentieel voor hem zijn. In 2009 wordt hij medeoprichter van Art Delicious, een stichting voor kunstonderwijs in Sittard. Daar geeft hij 6 jaar lang de kunst van de verhalende fotografie door aan zo’n 120 cursisten die vanuit alle hoeken van de provincie komen. Ook leert hij Koen kennen, die hem bewust maakt van het zeldzame concept dat hij in handen heeft. Regelmatig bomen ze beiden over ‘de beeldtaal uit haar isolement halen’. Volgens hen weten veel fotografen niet wat ze missen. In 2015 stelt Koen voor, ‘online te gaan’. Niet lang daarna is hij in between jobs en wordt Forum BEELDtaal geboren.
cursist Henk de Jager (HJHunter)
Twee pagina’s in de Volkskrant en De Standaard. Een parallelle expositie in Maastricht en Luik. Zijn project I Believe | De wereld in een wijk is een interactieve, multimediale documentaire en heeft Henk de Jager geloofwaardig sterk op de kaart gezet. De radicaal andere lesmethode van Polman vindt Hunter in het begin confronterend en verwarrend, en zet hem aan het denken. De praktijkopdrachten zijn pittig, maar hij mag alles in zijn eigen tempo ontdekken en experimenteren. Het echte leereffect zit in de feedback op zijn werk en dat van zijn mede-cursisten. “Dankzij mijn opleiding bij Forum BEELDtaal ben ik gegroeid als fotograaf. De nieuwe inzichten heb ik me eigen gemaakt, waardoor ik nu bewuster keuzes maak, bijvoorbeeld bij het starten van een nieuwe serie.”
Grammatica van de fotografie
Eigenlijk is het niet zo gek dat beeldtaal nog steeds relatief onbekend is bij het grote publiek. Forum BEELDtaal ontsluit in wezen academische kennis en maakt haar toegankelijk. Als je door de geschiedenis van de beeldende kunst wandelt kom je tot de conclusie dat er manieren zijn ontwikkeld om met beelden informatie over te brengen, en dat geldt ook voor de fotografie. Door een doordachte combinatie van de toepassingen van licht, compositie, beeldinhoud en techniek, kun je wat je wil vertellen effectief communiceren. Met vormelementen kun je foto’s voorzien van humor of contrast; je kunt angst oproepen of onzekerheid; je kunt verschillen in beeld brengen of overeenkomsten; je toeschouwer in een beschouwende staat brengen, enzovoort. De mogelijkheden zijn oneindig.
Een interessant voorbeeld is het vormelement ‘typologie’. Stel je wil vanuit een sociaal maatschappelijke insteek het gevoel bij een zorgflat vastleggen. Je zou dan alle deuren kunnen fotograferen die, op het naamkaartje en het kamernummer na, hetzelfde zijn. Dat zegt iets; inhoudelijk communiceer je iets heel sterks. Als je de foto’s van de deuren naast elkaar legt en ze zijn goed gefotografeerd, dan ga je dat voelen. Binnen de fotografie zijn er twaalf van die vormelementen. Je past ze bewust toe om iets specifieks te communiceren. Deze twaalf toepassingsvormen zijn in feite dus de zogenaamde ‘zinnen’ van de beeldtaal. Bij Forum BEELDtaal leer je in drie jaar tijd de twaalf vormelementen begrijpen en toepassen. Eigenlijk leer je dus (opnieuw) lezen en schijven met je camera. Hierbij gaat het om wat de (geschiedenis van de) beeldtaal ons leert en niet om wat de cursist of de docent mooi of belangrijk vindt. Jorgen: ”Wij helpen je om verder te kijken en beelden op inhoud te analyseren en beoordelen. Natuurlijk heeft iedereen persoonlijke voorkeuren en die komen terug in bijvoorbeeld de onderwerpkeuze en de uitvoering van het eigen werk.” Koen: “Per jaar krijg je vier toepassingsvormen; na drie jaar heb je het inzicht en het gereedschap om de beeldtaal te begrijpen en op jouw niveau toe te passen. Wat we zien is dat mensen fotografie op een diepere laag gaan begrijpen. Er gaat een compleet nieuwe wereld voor ze open”. Beeldtaal biedt je gereedschappen om een verhaal te vertellen, zelfs in één foto. Als maker laat je niet per se zien dat je goed bent met de techniek, je voegt bewust betekenis toe (wat overigens ook kan juist door techniek op een bepaalde manier in te zetten). Zo wordt fotografie meer een verlengstuk van jezelf en kun je meer zingeving ervaren, als maker én als kijker.
Cursist: Susan Leurs
Susan Leurs is uitgekeken op de zoveelste vlinder, paddenstoel en boom. De aanpak van Forum BEELDtaal lijkt aan te sluiten bij waar zij naar op zoek is: verdieping in haar eigen kern als fotografe. Ze stapt in. “Als pedagoog wil ik verhalen vertellen over mensen die dat vaak zelf niet zo goed kunnen. Door het in beeld om te zetten kunnen ze hun verhaal kwijt. Écht geïnteresseerd zijn betekent dat je aandachtig kijkt of luistert.” Misschien dat de daders en slachtoffers die Leurs fotografeert voor de fotoserie Pesten hierdoor zo indringend binnenkomen bij de kijker. “Jorgens aanpak om je te leren communiceren met je beelden is didactisch verantwoord en weldoordacht.” Haar serie Pesten krijgt een eigen expositie en veel (pers)aandacht. “Pesten wordt uitgebreid en daarnaast ben ik met verschillende mensen bezig om hun verhaal in beeld te brengen. De komende jaren heb ik werk genoeg.”
Taal van de toekomst
Er blijkt een grote behoefte te bestaan om in dit ‘beeldtijdperk’ bewuster met (de enorme hoeveelheid) beelden om te gaan. Kinderen groeien ermee op, ze gebruiken eerder emoji’s om zich uit te drukken dan woorden. “Beeld is de taal van de toekomst, fotografie is het nieuwe potlood,” aldus Jorgen en Koen. “In de workshops duiken we met maximaal acht personen in een van de vormelementen”, legt Jorgen uit. “De eerste bijeenkomst is live; we leren elkaar kennen en oefenen gedurende de dag met de materie. De deelnemers krijgen aan het einde een opdracht mee, deze worden in de online klassen die volgen besproken. Tijdens de webinars gaan we interactief met de deelnemers aan de slag om ze kennis te laten maken met de kracht van beeldtaal. Dit doen we aan de hand van heel veel voorbeelden. De cursus duurt tien maanden en is opgebouwd uit zestien online lessen, om de twee weken. Je krijgt opdrachten en oefeningen en zit in een digitale klas achter je computerscherm. Iedereen heeft contact met elkaar, de aangeleverde foto’s worden besproken. Elke les wordt opgenomen en opgestuurd. Je kunt dus een les missen terwijl je wel feedback ontvangt op je foto(s).” Koen en Jorgen verbinden niet alleen vakinhoud met techniek maar ook de fotograferende mens met zijn visie, ideeën en gevoelens. Jorgen: “Iedereen die fotografeert heeft een bepaalde kwaliteit, wij zorgen ervoor dat die naar boven komt. Dat gebeurt, vroeg of laat, hoe groot de twijfel en onzekerheid soms ook is bij de cursist. Hoe en waarom jij de vormelementen toepast binnen jouw werk maakt je uniek, het geeft jou een eigen identiteit binnen een taal die de toekomst heeft.”
Lezersaanbieding
Speciaal voor de lezers van Focus bieden wij gratis een drie uur durende
videocursus aan die je inspireert om op een andere manier te kijken.
ForumBEELDTAAL.nl/focus
UNCOVER19
In 2017 organiseerde Forum BEELDtaal in het Centre Céramique in Maastricht voor het eerst een tentoonstelling met werk van de ’masterclass’: de laatstejaars studenten van de opleiding. UNCOVER17 was meteen een succes, mede dankzij de lezingen van Carla Kogelman, Bieke Depoorter, Martin Roemers en Chris de Bode. Dit jaar is er een UNCOVER19, gehouden op het eerste Limburgse fotofestival: Maastricht Photo Festival. Het werk van de 10 deelnemers is zeer gevarieerd en verhalend sterk.
UNCOVER19
20 t/m 29 sept
Het Landbouwbelang
Biesenwal 3, Maastricht
