Waar ga je het over hebben als je in een land in oorlog bent; hoe is het om als fotograaf een oorlog te verslaan? Ik ben in Mykolajiv, een voorstadje van Odessa, de enige havenstad nog in Oekraïense handen. De frontlijn is precies hier waar ik loop en het is stil, angstig stil. Want de bewoners zijn gevlucht; de paar mensen die ik zie, vluchten schichtig weg: hier is iedereen de vijand. Het laatste Oekraïense legercheckpoint ligt kilometers terug en mijn uitzicht is een brandende vlakte achter het dorpje. De Russen hebben daar een stelling van het Oekraïense leger gebombardeerd en alles staat in brand; de gelegerde soldaten zullen weinig kans gehad hebben. Zo gaat het tot nu toe in Oekraïne: de bommen vallen uit de lucht, veel dichtbij-gevechten zijn er nog niet.
Ik check mijn Leica M. De 24mm is mijn favoriet, ik hou van dichtbij. Maar die lens is net te wijd voor hier, dus dan het alternatief maar, de 50mm. Meer lenzen heb ik niet. Ik weet nog dat ik met de 35mm in mijn hand stond, maar die was gewoon te zwaar; keuzes. Mijn bagage bestaat uit een kogelvrij vest (15 kg) een helm en een gasmasker, 2 onderbroeken en 2 paar sokken, de broek heb ik aan. Alle andere bagage is foto-apparatuur: 2 bodies met vaste lenzen en een panoramacamera, laders, accu’s films en een oude MacBook. Vroeger was alles nóg zwaarder, maar toch voelde het veel lichter… zal wel verbeelding zijn. De truc is om met de set onder cabinegewicht te blijven, anders moet de handbagage in het ruim en dat is met mijn belichte films geen slimme zet.
Ik loop verder. Een eenzame hond probeert blaffend zijn territorium te bewaken, zoals iedereen hier. Ineens zie ik een oude Lada staan, klaar voor vertrek. Er zit een man in en terwijl hij met zijn hand een afwerend gebaar maakt, schiet ik een panorama – in oorlog en de liefde is alles geoorloofd, denk ik bij mezelf. De Lada snort snel weg, hopelijk naar de veiligheid.
Enkele dagen hiervoor zit ik in de evacuatietrein van het omsingelde Kharkiv naar Kyiv. De trein ging leeg heen en rijdt met duizenden wanhopige mensen terug; wagons vol met gebroken gezinnen, opgesplitst op het station, want de mannen moeten blijven om te vechten. Ik ben omringd door de tranen en totale wanhoop van mensen, die een maand geleden nooit over oorlog nadachten. In gedachten zie ik mijn eigen gezin voorbijkomen. We rijden ruim twintig uur in deze geblindeerde trein, waarin door de drukte niemand kan zitten en je geen hand voor ogen ziet. Ik hoor het gesnik in het donker, maar ook de blijheid te mogen leven. Die zinloosheid en de willekeur van deze oorlog, die ons nu allemaal bezighoudt maar die, als het te lang duurt, ook weer zo vergeten is – of een probleem is, maakt het des te belangrijker de beelden te maken die ons hieraan blijven herinneren, zodat het jezelf niet overkomt.
Deze column is afkomstig uit Focus april 2022.
nationale kranten en tijdschriften.){kind=link}