Hoe ontstaat een auteursrecht?
In eerdere columns kwam al aan bod dat de Auteurswet werken van letterkunde wetenschap of kunst beschermt. Een werk moet een ‘eigen, oorspronkelijk karakter’ hebben en het ‘persoonlijk stempel’ van de maker dragen. Een zekere mate van creativiteit is voor bescherming door de Auteurswet dus vereist. Foto’s voldoen al snel aan deze auteursrechtelijke ‘toets’. Bij het maken van een foto kunnen namelijk meerdere creatieve keuzes worden gemaakt. Zo kunnen keuzes worden gemaakt ten aanzien van de camera-instelling, de belichting, de compositie en de gecreëerde sfeer. Het maakt voor het ontstaan van het auteursrecht overigens ook niet uit of de foto mooi of lelijk is, er wordt enkel gekeken of er (voldoende) creatieve keuzes zijn gemaakt.(1) Als een foto aan deze vereisten voldoet, ontstaat het auteursrecht daarop vanzelf. In Nederland is dat (in ieder geval) al zo vanaf de eerste Nederlandse wettelijke regeling van het auteursrecht uit 1817.(2) Dat is echter niet in alle landen het geval. Tot 1989 was het in de Verenigde Staten bijvoorbeeld verplicht om een zogenaamde copyright notice bij een werk te vermelden en deze te registreren bij het Copyright Office om auteursrechtelijke bescherming te verkrijgen.(3,4)
Berner Conventie
Een van de redenen dat het auteursrecht in Nederland automatisch ontstaat, is omdat Nederland de Berner Conventie heeft ondertekend. De Berner Conventie is een verdrag op het gebied van het auteursrecht, dat gesloten is tussen meerdere landen en tot doel heeft de internationale bescherming van werken van letterkunde te verzekeren.Het verdrag geeft in essentie een aantal basisvoorwaarden waaraan de auteursrechtelijke regelingen van de verdragspartners moeten voldoen. Eén van die basisvoorwaarden is het formaliteitsverbod. Dit formaliteitsverbod is te vinden in artikel 5 lid 2 van de Berner Conventie en houdt concreet in dat het ontstaan van het auteursrecht niet afhankelijk mag worden gesteld van enige formaliteit. Een voorbeeld van zo’n formaliteit is het registeren van het werk bij de Copyright Office zoals in de VS verplicht was. Verdragspartners moeten er dus voor zorgen dat het auteursrecht op grond van hun nationale wettelijke regelingen automatisch ontstaat. Bij de Berner Conventie zijn 168 landen aangesloten, waaronder de meeste Europese landen, de Verenigde Staten en China. In veruit het grootste gedeelte van de landen geldt dus een formaliteitenverbod en ontstaat het auteursrecht automatisch, mits aan de wettelijke vereisten voor het ontstaan van auteursrecht in dat land is voldaan (in Nederland geldt – zoals gezegd – het vereiste van ‘eigen oorspronkelijk karakter’ en ‘persoonlijk stempel van de maker’).
Copyright Notice en all rights reserved
Hoewel het auteursrecht automatisch ontstaat, kom je toch best vaak een copyright notice tegen. Kijk maar eens op de eerste pagina van een boek of naar (natuur)foto’s die op Flickr staan. Hoewel het plaatsen van een copyright notice niet vereist is worden
deze toch vaak toegevoegd, en niet zonder reden. De naam die op of bij een foto staat, wordt vermoed van de maker van het werk te zijn. Om te kunnen bewijzen dat een fotograaf daadwerkelijk de maker van een bepaalde foto is, heeft het dus zeker zin
om een copyright notice (of in ieder geval een naamsvermelding) bij of op de foto te plaatsen. Daarnaast heeft een copyright notice in de VS extra waarde. Als daar inbreuk wordt gemaakt op een foto waarbij een copyright notice staat, valt de schadevergoeding voor de inbreuk vaak hoger uit. De rechter gaat er dan vanuit dat er opzettelijk inbreuk is gemaakt op de auteursrechten van de maker. In Nederland is dat echter niet zo. Toch wordt desalniettemin nog wel eens het verweer gevoerd dat er geen sprake is van een auteursrechtelijke inbreuk, omdat de vermeend inbreukmaker zich van geen kwaad bewust was. De rechtbank Amsterdam oordeelde enige tijd geleden – in lijn met vaste rechtspraak – dat dit verweer niet kan slagen. Welke rol een copyright notice speelde bij de beoordeling van de rechter, lees je hierna.
Rechtbank Amsterdam
Eind oktober vorig jaar deed de rechtbank Amsterdam uitspraak in een zaak tussen een professioneel fotografe en iemand die een foto van de fotografe had gepubliceerd op zijn eigen website (de ‘inbreukmaker’). De fotografe had hiervoor geen toestemming gegeven. Toen zij hierachter kwam, heeft zij de inbreukmaker verzocht om de foto van zijn website te verwijderen. Tevens maakte zij tegenover de inbreukmaker aanspraak op schade die zij had geleden als gevolg van de inbreuk op haar auteursrecht, door de fotografe begroot op € 500,-. Uiteindelijk kwam de zaak bij de rechter. De fotografe vorderde (onder meer) betaling van € 500,- aan schadevergoeding vanwege de inbreuk op haar auteursrecht en de schending van haar persoonlijkheidsrechten, omdat haar naam niet bij de foto stond vermeld. Deze € 500,- bestond uit € 250,- aan gederfde licentievergoeding en € 250,- aan schadevergoeding voor de inbreuk op haar auteursrecht, misgelopen inkomsten en
misgelopen naamsbekendheid doordat haar naam gedurende 18 maanden niet bij de foto op de website van inbreukmaker was vermeld. De inbreukmaker verweerde zich door te zeggen dat de foto niet auteursrechtelijk is beschermd of indien de foto dat wel is, de fotografe niet de maker van de foto was. De foto zou namelijk zijn gemaakt in
opdracht van het UWV, waardoor het UWV volgens hem aangemerkt moet worden als
rechthebbende.
De rechter oordeelde dat de foto auteursrechtelijk is beschermd, omdat de foto een portretfoto betreft en de fotografe bij het maken daarvan voldoende eigen keuzes heeft gemaakt die haar persoonlijke visie tot uitdrukking brengen (onder meer ten aanzien van belichting, gelaatsuitdrukking, sfeer en kleur). Daarnaast oordeelde de rechter dat de fotografe de maker en dus auteursrechthebbende van de foto is: de inbreukmaker had zijn stelling dat de foto in opdracht van het UVW zou zijn gemaakt niet onderbouwd. Evenmin had de inbreukmaker bewezen dat de fotografe en het UWV in een contract hadden afgesproken dat de auteursrechten zouden toekomen aan het UWV.5 De inbreukmaker voerde nog het veelvuldig aangedragen verweer dat hij geen commerciële partij is en zich ‘van geen kwaad bewust is geweest’. De rechter verwerpt dit verweer: het is namelijk niet vereist dat de inbreukmaker opzettelijk of te kwader trouw handelt. De rechter vindt het in dat kader ook relevant dat in de foto van de fotografe duidelijk de copyright notice van het bedrijf van de fotografe staat vermeld. De inbreukmaker had zich derhalve van de auteursrechten van de fotografe bewust kunnen en moeten zijn.
Conclusie
Kortom, voor de wet maakt het niet uit of je een copyright notice bij jouw beeldmateriaal plaatst: het auteursrecht ontstaat immers vanzelf. Het plaatsen van een copyright notice kan echter zeker geen kwaad: het is een makkelijke manier om aan te tonen wie de maker, en dus rechthebbende, van de auteursrechten op de foto is. Bovendien kan een copyright notice mogelijk een rol spelen bij de beoordeling van de rechter of een inbreukmaker zich er bewust van had moeten zijn dat er auteursrechten rusten op een foto.
Noten
- Ch. Gielen (e.a.), Kort Begrip van het Intellectuele Eigendomsrecht, Deventer: Kluwer 2017, paragraaf 509.
- Wet, de regten bepalende die in de Nederlanden, ten opzichte van het drukken en uitgeven van letter- en kunstwerken, kunnen worden uitgeoefend (Wet van 25 januari 1817, Stbl.5).
- De Universal Copyright Convention was toen in de VS van kracht; deze conventie leek wel op de Berner Conventie, maar het grootste verschil was dat in de UCC juist wel de registratieverplichting staat voor het verkrijgen van het auteursrecht.
- Op grond van artikel 3 Universal Copyright Convention.
- In het geval het UWV opdracht zou hebben gegeven voor het maken van deze foto, geldt alsnog dat de auteursrechten in beginsel rusten bij de opdrachtnemer (de fotografe) en niet bij de opdrachtgever (in dit voorbeeld het UWV)
Voorgaande artikelen over auteursrecht vind je hier.
