Alex ten Napel maakte als portretfotograaf de mooiste series; mensen met alzheimer, waterportretten, kinderen van twaalf jaar oud, kinderen van een multiculturele school, een serie van ouderen met een verstandelijke handicap. En toen was het tijd voor iets anders. Alex: “Tijdens een fietsvakantie scharrelden er op een camping allemaal kippen rond, en als we gingen ontbijten kwamen die bij ons lopen kakelen. Dat vond ik heel erg leuk en hoewel dat niet de mooiste kippen waren dacht ik wel van: hé, kippen! Toen ben ik op internet gaan uitzoeken wat er allemaal voor kippen zijn.
Daarna ben ik naar het Nederlands Pluimveemuseum in Barneveld geweest en heb daar mijn ogen uitgekeken. Met een kleinbeeldcamera heb ik ter plekke wat foto’s gemaakt en later heb ik met Photoshop een egale achtergrond achter de kippen gezet, dat bleek wel mooi te zijn. Via het museum ben ik terechtgekomen bij fokkers van kippenrassen die heel makkelijk op een tafel kunnen rondlopen of in ieder geval niet meteen wegvliegen; dat waren het Barnevelder ras en de Nederlandse Baardkuifhoenders. Daarbij zijn hoenders van kippenfokkers handtam, of aan mensen gewend, omdat ze uit de hokken genomen worden en worden bekeken, bevoeld en betast. Later heb ik ook hoenderrassen gefotografeerd die steeds wegvlogen, moest ik steeds weer op zoek naar mijn model.”
Kip met karakter
Alex maakt zo’n zevenhonderd foto’s op een dag en uiteindelijk zijn er maar twee of drie geslaagd, want óf de kippen kijken net niet goed, óf hijzelf is te laat of te vroeg. “Omdat de kippen heen en weer lopen gaan ze vaak out of focus. Daarom gebruik ik vaak een fixed focus, en loop ik met ze mee naar voor of naar achter. Het is soms bijna niet te volgen hoe snel ze bewegen, dat maakt het moeilijk om het beeld goed scherp te krijgen.
Soms brengt de fokker trots zijn mooiste hen of haan en zet die op tafel en dan is er helemaal geen vonk. Dat is bij mensen ook zo: je kunt de mooiste modellen voor je camera hebben, maar als ze geen contact kunnen maken met de fotograaf, of later met degene die naar de foto kijkt, is het niets. Dan zie je alleen een mooie vrouw, maar verder een dood beeld. Dus ik wil graag de mooiste kip, maar wel een die een beetje persoonlijkheid heeft, uitstraling, en dat zie je echt aan zo’n beest! Die gaat staan, begint te kakelen en doet zijn rondje op de catwalk.”
Alex heeft een hele studioset bij zich, een tafel, een grote softbox, een extra lamp om de schaduw in te vullen, een witte, grijze of zwarte achtergrond. Hij fotografeert met een digitale Hasselblad en de laptop staat klaar zodat het resultaat direct te zien is. De hennen en hanen stappen rond op een tafel van 1 meter breed en 1,20 meter lang. Er moet niet te veel ruimte zijn, want dan gaan ze alle kanten op en moet Alex ze te veel volgen, en dan lopen ze ook het licht uit.
“Bij mensen kun je natuurlijk regieaanwijzingen geven, maar bij kippen kan dat niet. Bij kinderen kan dat trouwens ook niet en bij mensen met alzheimer of een verstandelijke handicap ook niet. Je kunt de omstandigheden zo aanpassen dat je de foto kan maken die je wilt maken. Mensen met alzheimer liet ik in een stoel zitten aan een tafel, zodat ze hun hoofd konden ondersteunen. Dan zat ik daar een uur tegenover ze te wachten totdat ze me iets betekenisvols of karaktervols lieten zien. Met die kippen is het precies hetzelfde. Het is wachten op het juiste moment, tot je iets ziet in hun houding. De poten moeten goed staan, het lijf, de hals en de kop, maar ik kan niet tegen de kip zeggen: houd die houding even vast, of: doe je hoofd een beetje achterover, of: een beetje naar links – bij mensen doe je dat wel. Maar het komt vanzelf wel. Of ik duw ze iets naar achter op de tafel en ga groot voor ze staan. Dan deinzen ze een beetje terug naar de rand waar ze niet vanaf kunnen. Soms gebeurt dat toch en dan ben ik ze kwijt, en moet ik ze weer vangen. Daarna stap ik iets terug, dan gaan zij zich omdraaien en komen naar mij toe, en in die draai zit een heel mooie beweging. Ik probeer ze zo te manoeuvreren dat ze dat gaan doen.”
De fokkerij
“Ik vind het ontzettend leuk om te doen. Het is voor mij een totaal nieuwe wereld, met heel andere mensen dan ik ontmoette bij mijn mensenportretten; dat waren veel directeuren van scholen of instellingen en persvoorlichters. Een fokker zegt: kom maar, de koffie staat klaar. Als je komt willen ze eerst een half uur met je kletsen en hun verhaal vertellen, en ze zijn de hele dag met je in de weer om hun kippen zo mooi mogelijk op tafel te krijgen. Ze vinden het fantastisch om hun beesten zo gefotografeerd te krijgen.
Hoewel sommigen het weer helemaal niets vinden, die begrijpen het niet. Hun hennen moeten voldoen aan bepaalde raskenmerken, en dan willen ze dat ze zo op de foto staan dat je kunt zien dat het een goed gefokt beest is, maar dat vind ik niet interessant.”
De Nederlandse hoenderrassen bestaan uit zo’n twintig kippensoorten. Alex heeft ze nog niet allemaal gefotografeerd. De hennen en hanen zijn maar één keer per jaar op hun mooist, meestal van december tot februari, en dan zijn ook de shows. In mei worden er eieren gelegd, daarna zijn de fokkers bezig met de selectie en worden de kippen opgefokt tot mooie, tentoonstellingsklare dieren. “Over een paar maanden zijn ze in de rui, dan zijn ze niet mooi. Maar het verschilt per ras.
De gewone vlees- of legkippen zijn geen mooie beesten, die zijn op een andere manier gefokt, om in grote aantallen bij elkaar te kunnen zitten, op de kleur en grootte van het ei, de vorm, je wilt het niet weten. Ik wil nu alleen de Nederlandse hoenderrassen doen en daarna zie ik het wel. Misschien ga ik daarna andere beesten fotograferen, paarden of koeien, of misschien zelfs wel bloemen.”
Schilderijtjes
Alex weet precies hoe hij met Photoshop en daarna met het printen het resultaat krijgt dat hij hebben wil. De uiteindelijke foto’s hebben iets weg van schilderijen of van ouderwetse prenten.
“De kleuren moeten exact zijn zoals ik ze wil hebben, maar dat was bij mijn portretten ook zo. Mijn waterportretten waren soms net schilderijtjes. Als mensen zeggen dat het net schilderijen zijn, vind ik dat een compliment. Ik versterk alleen wat er gefotografeerd is. Het contrast kun je tot op de pixel beheersen en daar worden foto’s veel beter van, maar ik doe niet aan knip- en plakwerk. En de beelden zijn schoongemaakt. De beesten lopen op een strak laken dat nat is gemaakt. Dat kakken ze helemaal onder. Zodra ze poepen, pakken we een spateltje en scheppen het weg, ze mogen er niet in stappen want dan worden de poten vies. Maar alles wat vies is kun je mooi schoonmaken met de ‘Photoshopborstel’, de foto’s gaan gewoon door de digitale wasstraat.
Als een beest iets grafisch heeft, wil ik dat versterken door de achtergrond wit te maken. Als ik vind dat de foto veel sfeer heeft dan probeer ik die sfeer met een donkere achtergrond te versterken, en als de kleuren heel mooi zijn, neem ik een meer grijzige achtergrond.
Je kunt het helemaal maken zoals je het hebben wilt – bij beesten heb ik daar ook minder moeite mee. Ik kan urenlang doorgaan, en een kip zegt niet: nu heb je wel weer genoeg foto’s van me gemaakt, hoor… Bij mensen heb je altijd die discussie,van: ik sta er toch op! De fokkers laten mij over het algemeen mijn gang gaan. Pas als ik voor de derde of vierde keer terugkom is het wel van ‘nou Alex… het is toch wel goed zo?’ Dan weet ik er nog wel één bezoekje uit te persen maar moet ik daarna een andere fokker zoeken.”
Kippenfluisteraar
Het is echt een uitje voor Alex als hij weer een fokker heeft gevonden die een dag met hem wil optrekken en hij zijn auto vollaadt met apparatuur. Hij vindt het hartverwarmend om te zien hoe de fokkers dag in dag uit bezig zijn met de dieren. “Het is zo’n verscholen wereld, in kleine dorpjes in de Achterhoek, van die kleine buurtschappen waar dan een fokker zit met de prachtigste beesten, die op shows alle prijzen winnen die er maar te winnen zijn. Ze verdienen er niets mee maar blijven maar doorgaan, of draaien quitte door eieren of de beesten zelf te verkopen. Het is echt liefhebberij en dat vind ik erg leuk. Het is een heel eigen wereld met een eigen jargon, gewoontes, omgangsvormen, een vereniging met een bestuur en leden die elkaar in de haren zitten. Met die vereniging heb ik veel contact dus ik weet er nu steeds meer van, krijg ook steeds meer gevoel voor en contact met de beesten. Ik een kippenfluisteraar? Haha, als ik de Lakenvelder, een vliegras, goed kan fotograferen, dan heb ik mijn diploma als kippenfluisteraar.”
